Vergi, gerçek veya götürü usulde kazanç sağlayan her vatandaşın kazanç oranına göre devlete ödemesi gereken paradır. Devlet, toplanan vergileri vatandaşın hizmetinde kullanır. Bu hizmetler, ulaşım, sağlık, eğitim ve diğer hizmetlerden oluşur.
Ücretliler de kazançları nispetinde gelir verdisi ödemekle mükelleftir. Ancak ülkemizde ücretlere zam yapıldığı zaman ödeyecekleri vergi miktarı da artmaktadır. Yani vergi dilimlerinde bir güncelleme yapılmadığında yapılan zam oranı belirlenenden daha düşük hale gelmektedir.
Vergi dilimi, ücretlilerin elde ettikleri ücret baz alınarak alınacak vergi oranını belirleyen ve elde edilen toplam gelirin yüzde kaçının baz alınacağını gösteren artan oranlı vergi tarifesidir.
Çalışanların brüt maaşından SGK işçi payı ve işsizlik sigortası işçi payının düşülmesi sonucunda kalan bakiye tutar gelir vergisi matrahına esas olan tutar olarak adlandırılır. Bu tutar gelir vergisi matrahıdır.
Vergi dilimini belirleyen tutar kümülatif vergi matrahıdır. Ücrete tabi çalışanların aylık tutarda elde ettikleri brüt ücret üzerinden hesaplanan SGK işçi payı (0,14) ve işsizlik sigortası işçi payı (0,01) çıkarılması sonrasında ortaya çıkan vergi matrahının aylar itibariyle artışını gösteren ve gelir vergisi matrahına esas gelirler toplamını ifade tutar ise kümülatif vergi matrahıdır. Kümülatif vergi matrahları da gelir vergisi tarifelerini ve bu tarifelere ait vergi dilimlerini gösterir. Dolayısıyla vergi dilimine ait tarifelerin hesaplanmasında esas olan tutar brüt ücret üzerinden bulunur
Kümülatif vergi matrahı sigortalı olarak çalışmakta olan sigortalıların bir takvim yılı içerisinde gelir vergisi konu olan ödemelerinin oluşturduğu toplam tutar bazındaki gelir vergisi matrahlarıdır.
Yukarıdaki tarifeye göre aylık kümülatif kazanç miktarı arttıkça vergi de artacağından haziran ayından sonra çalışanların büyük çoğunluğunun eline geçem maaş miktarı azalacak ve her ay devam ederek aralık ayında en düşük kalacaktır. Yeni başlayan yıl için de aynı işlem geçerlidir. Burada önemli olan konu, çalışanların maaşlarına zam yapıldıktan sonra vergi dilimlerinin arttırılmasıdır. Vergi dilimleri arttırılmadığı zaman yapılan zam oranı gerçek olmayacak zahiri kalacaktır. Çünkü zamla birlikte ödenecek vergi de çoğalacaktır. Başka bir deyişle verilen zammın bir kısmı vergi olarak alınmış olacaktır.
Sigortalı olarak çalışmakta olan kişilerin yıl içerisinde yaptığı iş değişiklikleri neticesinde eski çalıştıkları son aydaki kümülatif vergi matrahlarının yeni çalışmaya başladıkları yerde dikkate alınıp alınmayacağı farklı yorumlamalara neden olan bir konudur. Konu kişinin iş değişikliği yaptığı yerin aynı işverene bağlı olup olmadığına göre değişmektedir.
Yıl içerisinde iş değiştiren sigortalı personelin yeni bir iş yerinde sigortalı olarak işe başlaması halinde çalışmakta olduğu eski işyerindeki kümülatif vergi matrahı yeni işyerinde dikkate alınmaz. Yeni işyerinde kümülatif vergi matrahı sıfırdan başlar.
Sigortalı olarak çalışmakta olan kişinin aynı işverenin farklı bir şubesinde işe başlaması halinde kümülatif vergi matrahı sıfırdan hesaplanmaz. Eski şubesindeki vergi matrahı yeni şubesinde de hesaplanmaya dahil edilir.
Çalışmakta oldukları işyerinden askerlik veya emeklilik nedeniyle işten ayrılan sonrasında tekrar aynı iş yerinde çalışmaya başlayan personellerin vergi matrahları sıfırdan başlatılmayacak olup mevcut gelir vergisi matrahları üzerinden devam edecektir.
Gelir vergisi oranları; %15, %20, %27, %35 şeklinde olup bu oranlara 2021 yılı itibariyle %40’da gelir vergisi dilimi eklenmiştir.
Belirlenen gelir miktarına tekabül edecek şekilde kişilerce ödenecek gelir vergisi belirlenir. Gelir vergisi dilimlerine ilişkin hesaplama yöntemi ve hesaplanmaya ilişkin örnekler aşağıdaki şekildedir;
| Brüt Maaş (A) | A |
| SGK İşçi Payı (B) | B = A X 0,14 |
| İşsizlik Sigortası İşçi Payı (C) | C = A X 0,01 |
| Vergi Matrahı (D) | D = A- (B+C) |
| Aylık Gelir Vergisi (E) | E = D X 0,15 (*) |
| Damga Vergisi (F) | F = A X 0,00759 |
| Kümülatif Vergi Matrahı (G) | G = [A- (B+C)] + Önceki Aylar Vergi Matrahları |
| Net (H) | H = A- (B+C+E+F) |
| Asgari Geçim İndirimi (I) | I |
| Toplam Ele Geçen (J) | J = H + I |
(*) Aylık gelir vergisi hesaplanırken ilgili tutarın çarpım dilimi kümülatif vergi matrahı tutarına göre belirlenir. Gelir vergisi hesaplamasında çarpım tutarı %15 ile başlar, kümülatif vergi matrahına göre %20, %27, %35 ve %40 olarak devam eder.
NOT: Yukarıdaki yazıyı muhasebe.com.tr. Sitesinden aldım.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist
