Emeklilik sisteminin önemli temellerinden aktif/pasif oranı da Türkiye’de birçok Avrupa ülkesinden iyi durumda.

Türkiye’de emeklilerin geçim sıkıntısı konusu uzun süredir gündemdeki yerini korurken resmi verilere göre Sosyal Güvenlik Kurumu’nun emekli aylıkları ve sağlık ödemelerini karşılama oranı 2023’te son 20 yılın zirvesine çıktı. Emeklilik sisteminin önemli temellerinden aktif/pasif oranı da Türkiye’de birçok Avrupa ülkesinden iyi durumda. “Emeklilikte yaşa takılanların (EYT)” emekli olmasıyla aktif/pasif oranı düşse de hâlâ Avrupa ortalamasının üstünde.

Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi’nin (DİSK-AR) raporuna göre aktif/pasif oranı, sosyal güvenlik sistemlerinin aktüer yal (gelir-gider) dengesi için de önemli bir yer tutuyor.

Aktif-pasif oranı genel olarak çalışan sigortalılar ile aylık ve gelir alan sigortalılar arasındaki oranı ifade ediyor. Sigortalı olanlardan kesilen primlerin emekli olanlara ödenmesi uygulaması, günümüz sosyal güvenlik sistemlerinin temel özelliği.

AB İstatistik Ofisi Eurostat ve SGK verilerine dayanan rapora göre 2021 yılında 12,8 milyon emekli bulunurken kayıtlı istihdam sayısı 24,7 milyon idi. Buna aktif/pasif oranı 1,93 oldu.

Avrupa’da en fazla emekli 23,6 milyon ile Almanya’da. Fransa’da da 20,9 milyon emekli bulunuyor.

2021 yılı itibariyle aktif/pasif oranının en yüksek olduğu ülkeler 2,45 ile İzlanda ve Malta. En düşük ülkeler ise Hırvatistan (1,3) ve Fransa (1,32).

Kaynak: DİSK-AR (Eurostat ve SGK verisi)

Listedeki ülkelerin ortalaması 1,65. 2021 yılı verilerine göre Türkiye 30 ülke içinde 10. sırada bulunuyor.

Türkiye’nin hemen altında ise 1,86 ile Almanya yer alıyor.

EYT sonrası aktif/pasif dengesi nasıl değişti?

2023 Mart ayında EYT’lilere ilişkin yasanın çıkmasının ardından emekli sayısında ciddi bir artış yaşandı. Bu durum aktif/pasif sigortalı sayısına da yansıdı. 2023 Şubat’ta 13,2 milyon olan pasif sigortalı sayısı 2023 Aralık’ta 2 milyon kişi artarak 15,2 milyona yükseldi. Buna karşılık 2023 yılında aktif sigortalı sayısı 25,3 milyon oldu.

Böylece 2023 yılında aktif sigortalı/pasif sigortalı oranı 1,67’ye geriledi

Bu oran 2009 yılından bu yana en düşük aktif/pasif dengesine yol açtı. Buna rağmen 2021 yılı Avrupa verileriyle kıyaslandığında hâlâ ortalamanın üstünde.

2009 yılında 1,78 olan aktif/pasif dengesi 2019 yılında 1,8’e düşmüştü. 2022’de ise rekor kırarak 2,01 olmuştu

Prof. Dr. Aziz Çelik editörlüğünde hazırlanan ve Deniz Beyaz bulut ve Zeynep Kandaz’ın katkı verdiği rapora nüfus yapısının değişmesiyle birlikte sadece prime dayalı sosyal güvenlik sistemleri mümkün olmadığını savunuyor ve “anlamlı bir devlet katkısı” gerekli olduğunu belirtiyor.

Rapor, “Aktif/pasif oranının düşük olduğu ülkelerde emekli aylıklarının Türkiye’ye göre oldukça yüksek olmasının sebebi bu ülkelerdeki kamu katkısının yüksekliği ile açıklanabilir” tespitinde bulunuyor.

Avrupa’da 32 ülke arasında 2021 yılı itibarıyla Euro bazında ortalama emekli maaşlarının en düşük olduğu ikinci ülke. Almanya’da ortalama emekli maaşı Türkiye’nin neredeyse 7 katı. 2012-2021 yılları arasında Avrupa’da ortalama emekli maaşı büyük ölçüde artarken Türkiye’de Euro bazında yüzde 34 düştü.

(Yukarıdaki yazı euronews sitesinden alınmıştır.)

ZAFER ÖZCİVAN

Ekonomist-Yazar