Naki BAKIR
Dokuz günlük bayram tatilinin olduğu ve TL’deki reel değerlenmenin devam ettiği haziran ayında hem ihracat hem ithalat azaldı. İhracattaki düşüşün daha hızlı olması nedeniyle dış ticaret açığı aylık bazda artmasına rağmen 5,9 milyar dolarla son dokuz ayın en düşük düzeyinde gerçekleşti.
Yılın ilk yarısı ve son bir yıllık dönem itibarıyla dış ticaret gelişmeleri ise enflasyondan sonra ikinci temel hedefi cari açığı düşürmek olan ekonomik programla uyumlu bir seyir izledi. İlk altı ayda yüzde 30,5 küçülerek 42,6 milyar dolar olan dış ticaret açığı, son bir yıl itibarıyla da 87,6 milyar dolarla bir yıl önceki düzeyinin 31,7 milyar dolar altında kaldı.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı dış ticaret verilerine göre haziran ayında ihracat geçen yılın aynı ayına göre yüzde 8,3 oranında bir düşüşle 19 milyar 49,2 milyon, ithalat ise yüzde 4,4 azalarak 24 milyar 920,3 milyon dolar oldu ve aylık bazda 5 milyar 871,1 milyon dolarlık dış ticaret açığı verildi. Açık, geçen yılın aynı ayındaki düzeyine göre yüzde 10,8 daha yüksek gerçekleşti. Ancak bunun Eylül 2023’teki 5 milyar 95 milyon dolardan sonraki en düşük aylık açık olduğu belirlendi. Aylık dış ticaret hacmi geçen yılın aynı ayına göre yüzde 6,1’lik bir daralma ile 43 milyar 969,5 milyon dolara geriledi. Geçen yıl haziranda yüzde 79,7 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı bu yıl aynı ayda ise yüzde 76,4 düzeyinde oluştu.
İlk yarıda açık %30,5 küçüldü
Dış ticarette gerçekleşmeler, hazirandaki arızî gelişmeye rağmen yılın ilk altı ayı itibarıyla lehte bir seyir izledi. İlk yarıda ihracat geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 2,6 artışla 126 milyar 277,5 milyon dolara yükselirken, ithalat hacmi yüzde 8,4 daralarak 168 milyar 868,6 milyon dolara geriledi. Böylece dış ticaret açığı geçen yılın ilk yarısına göre yüzde 30,5 küçülerek 42 milyar 591,1 milyon dolara indi. Dış ticaret hacmi altı aylık dönemlere göre yüzde 4 daralarak 295 milyar 146,2 milyon dolar olurken, ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 66,8’den yüzde 74,8’e yükseldi.
Yıllık açıkta rekor küçülme
Haziran sonu itibarıyla son bir yılda toplam ihracat 258,8 milyar dolar olurken, yıllık ithalat 346,4 milyar dolarla son 20 aylık dönemin en düşük düzeyini gördü. Geçen yılın haziran sonu itibarıyla 119,3 milyar dolar olan yıllık dış ticaret açığı bu yıl haziran sonu itibarıyla 87,6 milyar dolar düzeyinde oluştu. Buna göre yıllıklandırılmış bazda dış ticaret açığı son bir yılda yüzde 26,6 oranında 31,7 milyar dolar küçüldü.
Yıllık dış ticaret açığı Mayıs 2023’te 122,2 milyar dolara kadar yükseldikten sonra ekonomide radikal politika değişikliğine gidilen geçen yılın ikinci yarısından itibaren aylar itibarıyla sürekli küçülerek, bu yıl mayıs sonunda 87 milyar dolara kadar inmişti.
Açığı büyüten enerji ve altın
Türkiye’nin, enerji ürünleri ve parasal olmayan altında gerçekleştirdiği ihracat haziran ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 7 artışla yaklaşık 1,5 milyar dolar, ithalatı ise yüzde 9,7 düşüşle 5,6 milyar dolar oldu ve böylece aylık dış ticaret açığının 4,2 milyar doları bu iki alandan geldi. Enerji ve altındaki açık geçen yılın aynı ayına göre yüzde 14,5 küçülmesine karşın, hazirandaki aylık toplam dış ticaret açığının yaklaşık dörtte üçünü oluşturdu.
Enerji ürünleri ve parasal olmayan altın dışındaki aylık ihracat haziranda yüzde 9,4 azalarak 17,6 milyar dolara, bu kalemler hariç ithalat da yüzde 2,7 azalarak 19,3 milyar dolara geriledi, bu bazda dış ticaret açığı 1,7 milyar dolar oldu. Enerji ve altın hariç tutulduğunda ihracatın ithalatı karşılama oranı haziran ayı itibarıyla yüzde 91,1 düzeyinde gerçekleşti.
İthalatta tüketim maddesinin payı arttı
İhracatın ekonomik faaliyetlere göre dağılımında haziran aylarına göre imalat sanayinin payı yüzde 95,2’den yüzde 94,3’e gerilerken, tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörünün payı yüzde 2,8’den yüzde 3,6’ya, madencilik ve taş ocakçılığının payı yüzde 1,5’ten yüzde 1,6’ya yükseldi. İlk altı aylık dönemlere göre ihracatta imalat sanayiinin payı yüzde 94,7’den yüzde 94,3’e gerilerken, tarımın payı yüzde 3,3’ten yüzde 3,7’ye, madenciliğin payı yüzde 1,5’ten yüzde 1,6’ya çıktı, diğer sektörlerin payı da yüzde 0,5’ten yüzde 0,4’e düştü.
İthalatın geniş ekonomik gruplar sınıflamasına göre dağılımında haziran ayları karşılaştırmasında ara mallarının payı yüzde 71,2’den yüzde 69,7’ye gerilerken, sermaye mallarının payı da yüzde 14,7’den yüzde 14,9’a, tüketim mallarının payı yüzde 14’ten yüzde 15,3’e yükseldi. Altı aylık ithalatta ara mallarının payı yüzde 74,9’dan yüzde 70’e geriledi; sermaye mallarının payı yüzde 13,3’ten yüzde 14,6’ya, tüketim mallarının payı yüzde 11,7’den yüzde 15,3’e çıktı.
Dış ticarette 5 ülke ağırlığı
Almanya, nisan ayında 1 milyar 555 milyon dolarla en çok ihracat yapılan ülke olmaya devam etti. Bu ülkeyi 1 milyar 287 milyon dolarla ABD, 1 milyar 57 milyon dolarla Birleşik Krallık, 984 milyon dolarla İtalya, 853 milyon dolarla Irak izledi. Haziranda toplam ihracatın yüzde 30,1’i bu beş ülkeye gerçekleştirildi. Ocak-haziran döneminde de 10 milyar 201 milyon dolarlık ihracatla ilk sırayı alan Almanya’yı 7 milyar 785 milyon dolarla ABD, 6 milyar 962 milyon dolarla Birleşik Krallık, 6 milyar 454 milyon dolarla İtalya ve 6 milyar 241 milyon dolarla Irak izledi. Altı aylık ihracatta beş ülke yüzde 29,8 pay aldı.
Haziran ayında en çok ithalat, 3 milyar 394 milyon dolarla Çin’den gerçekleştirildi. Bu ülkeyi sırasıyla; 2 milyar 948 milyon dolarla Rusya Federasyonu, 1 milyar 930 milyon dolarla Almanya, 1 milyar 190 milyon dolarla ABD, 1 milyar 169 milyon dolarla İtalya izledi.
İlk 5 ülkeden yapılan ithalat, toplam ithalatın yüzde 42,7’sini oluşturdu. Ocak-haziran döneminde ise en çok ithalat 22 milyar 41 milyon dolarla Rusya’dan gerçekleşti. Bu ülkeyi 21 milyar 281 milyon dolarla Çin, 12 milyar 765 milyon dolarla Almanya, 9 milyar 675 milyon dolarla İtalya, 8 milyar 135 milyon dolarla ABD izledi. Bu beş 5 ülkeden yapılan ithalat, toplam ithalatın yüzde 43,8’ini oluşturdu.
