Evrim KÜÇÜK
Karadeniz’de tahıl koridorunun açılması ve resesyon endişelerinin etkisiyle yılın üçüncü çeyreğinde tahıl fiyatları geri çekildi. Fiyatlar bu yıl kaydedilen zirvelerden geri çekilmesine rağmen Rusya-Ukrayna krizi, maliyet artışının ve kuraklığın üretimi baltalaması, ticari sorunlar gibi nedenlerle küresel hububat piyasanın gelecek yıl güçlü kalması bekleniyor. 2023’te ortalama fiyatların bu yılın altında kalabileceği ancak önümüzdeki iki yıl boyunca yüksek kalacağı öngörülüyor.
Tarım emtialarını takip S&P GSCI Tarım Endeksi yılbaşından bu yana yüzde 5.26 yükseldi. Chicago’da buğday vadelileri bu hafta itibariyle yılbaşına göre yüzde 6.5 yükselişle kile başına 8.10 dolar civarında. Mısır fiyatları yüzde 9.5 artışla 6.55 dolar ve soya fasulyesinin fiyatı 7.5 yükselişle 14.45 dolar civarında. Diğer tarım ürünlerinde bakıldığında NYMEX’de kakao fiyatlarının sene başına göre yüzde 1 gerileyerek 2.500 dolar/ton, kahve fiyatlarının yüzde 27 gerileyerek pound başına 1.65 dolar ve pamuk fiyatlarının yüzde 25 gerileyerek pound başına 84 cent düzeyine indiği görülüyor.
Ortalama fiyat %5 düşebilir
Küresel ekonomik büyüme tahminlerinin aşağı yönlü revize edilmesi ve buğday üretimimdeki artış nedeniyle Dünya Bankası 2023’te tahıl piyasalarında ortalama fiyatın bu yılın yüzde 5 gerisinde kalacağı tahmininde bulunuyor. Banka, “Tarım fiyatlarının 2024’te istikrar kazanmadan önce 2023’te yüzde 5 düşeceği tahmin ediliyor. 2023’te öngörülen düşüş, beklenenden daha iyi bir küresel buğday mahsulünü, pirinç pazarında istikrarlı arzı ve Ukrayna’dan tahıl ihracatının yeniden başlamasının yansıması” diyor. Dünya Bankası’na göre buğday fiyatları önümüzdeki yıl mütevazi bir gerileme görebilir. Mısırda ise bu yılın ortalama yüzde 8 altında fiyat oluşumu yaşanabilir. Pirinç fiyatlarının da gelecek yıl, bu yıla benzer seviyelerde kalacağı tahmin ediliyor.
Fiyatları yükseltecek faktörler
Ancak banka fiyatları yukarı itebilecek şu faktörleri göz ardı etmiyor:
■ Ukrayna ve Rusya: Her ikisi de önemli tahıl ihracatçıları olan Ukrayna veya Rusya’dan yapılan ihracattaki kesintiler, Ukrayna’daki savaşın ilk aşamalarında olduğu gibi, küresel arzı bir kez daha kesintiye uğratabilir.
■ Enerji fiyatları: Enerji fiyatlarındaki ilave artışlar veya enerji kaynaklarındaki (özellikle gübrelerin temel girdileri olan doğal gaz ve kömür) kesintiler, tahıl ve yemeklik yağ fiyatları üzerinde yukarı yönlü baskı oluşturabilir.
■ La Nina: Olumsuz hava koşulları verimi azaltabilir; 2023, Güney Amerika ve Güney Afrika’daki önemli mahsullerin verimini potansiyel olarak azaltacak şekilde üst üste üçüncü La Niña yılı olacak.
■ Ticaret politikaları: Emtia fiyatları üzerinde ticaret politikalarının önemli bir rolü bulunuyor. Ukrayna savaşı sonrasında bazı ülkeler iç piyasalarını kontrol altında tutmak amacıyla ihracat yasakları getirdi. Örneğin 2008’de ihracat yasakları pirinç piyasasında agresif alım getirmiş ve fiyatların dörde katlanmasına neden olmuştu.
Fiyatlarda baskı unsurları
Aşağı yönde, özellikle Çin’de beklenenden daha zayıf büyüme, hayvan yemi olarak kullanılan mısır ve soya fasulyesi gibi bazı tarımsal ürünlerin fiyatlarını etkileyebilir.
Stok/kullanım oranı
Buğday: Dünya bankasına göre buğday üretiminde dengeli bir yıla girilecek. Arz tarafında Arjantin ve Ukrayna’daki düşüşler Avustralya, Kanada ve Rusya dahil önemli ihracatçılarda beklenenden daha yüksek mahsul ile dengelenecek. Küresel buğday tüketimi hayvan yemi talebinin beklenenden daha zayıf olması nedeniyle yüzde 0,5 oranında düşmesi bekleniyor. Sonuç olarak, stok/kullanım oranı kabaca 0.34’te yatay kalacak.
Mısır: Banka, bu sezon küresel mısır üretiminin yüzde 4 gerilemesini bekliyor. Bunun, küresel tedarikin yüzde 7’sini karşılayan AB ve yüzde 32’sini karşılayan ABD’de üretimin gerilemesinin bir sonucu olduğunu belirtiyor. Ancak tüketimde beklenen düşüş nedeniyle stok/kullanım oranın, fiyatların fırladığı 2020 yılındaki 0.13 seviyesinin çok üzerinde bir rakamla 0.26 olmasını bekliyor.
