Maruf BUZCUGİL – Hüseyin GÖKÇE

Tacikistan Ankara Büyükelçisi Ashrafj on Gulov, Tacikistan’ın bağımsızlığını ilan ettiği 1991’de tanıyan ilk ülkenin Türkiye olduğunu belirterek, iki ülke arasındaki ilişkilerin 30’uncu yılında üst seviyeye ulaştığına dikkat çekti. Gulov, Türkiye ile birlikte ortak altın, pamuk işleme ve sanayi üretimi yapmak istediklerini bildirdi. Gulov DÜNYA’nın sorunlarını yanıtladı.

– İki ülke arasındaki ilişkilerin 30’uncu yılında siyasi ilişkilerin geldiği nokta hakkında neler söyleyebilirsiniz?

Türkiye Cumhuriyeti, 16 Aralık 1991’de Tacikistan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını tanıyan ilk ülkelerden biri olmuş ve 29 Ocak 1992’de Tacikistan ile diplomatik ilişkiler kurmuştur.

Tacikistan ve Türkiye, uluslararası ve bölgesel siyasetin birçok önemli meselesinde ortak bir konuma sahiptir. Uluslararası arenada birbirlerinin girişimlerini ve yapıcı tutumlarını desteklerler.

Bu yıl, Tacikistan ile Türkiye arasında diplomatik ilişkilerin kuruluşunun 30. yıl dönümüdür. Bu yıllar içinde iki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler sayesinde çeşitli alanların gelişmesiyle olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Ekonomi, ticaret, yatırım, siyaset ve güvenlik alanlarında işbirliği önemli önceliklerden biridir.

Bugüne kadar, iki ülke ilişkiler ve işbirliği için uygun bir yasal çerçeve oluşturdu. Bu süre zarfında iki ülke arasında 70’in üzerinde anlaşma, mutabakat zaptı ve diğer işbirliği belgeleri imzalandı. Bu belgeler temelinde, siyasi, ekonomik, ticaret ve yatırım, eğitim, kültür ve diğer sosyal ve insani alanlarda işbirliği için elverişli fırsatlar bulunmaktadır. Şu anda, diğer ikili belgelerin yaklaşık 30 taslağı değerlendirme aşamasındadır.

-Ekonomik ilişkilerin seyrine yönelik bir değerlendirme yapar mısınız?

İki ülke arasındaki ekonomik işbirliğinde Tacikistan-Türkiye Hükümetlerarası Ekonomik İşbirliği Komisyonu, önemli bir rol oynamaktadır ve bugüne kadar Komisyonun Duşanbe ve Ankara’da on bir toplantısı yapılmıştır.

Özellikle, Ekim 2021’de Duşanbe’de Tacikistan-Türkiye Hükümetlerarası Komisyonun bir toplantısı yapıldı, bu sırada Tacik-Türk Sanayi ve Ekonomik Forumu ve 150’den fazla Tacik-Türk özel sektörünün katılımıyla girişimciler ve yatırımcıların B2B görüşmeler yapıldı. Bu toplantı çerçevesinde yaklaşık 75,0 milyon USD işbirliği anlaşmalar imzalandı.

11. Komisyon sonucunda her iki tarafa da yol gösterici olacak 117 maddelik bir işbirliği protokolü imzalandı.

Koronavirüs enfeksiyonunun (COVID-19) yayılmasının etkisiyle 2020’de iki ülke arasındaki ticaret 2019’a kıyasla azaldı, ancak 2021’de Tacikistan ile Türkiye arasındaki ekonomik işbirliği seviyesi olumlu bir eğilim gösterdi.

Tacik istatistik verilerine göre, 2021 yılında Tacikistan Cumhuriyeti’nin Türkiye Cumhuriyeti ile dış ticaret cirosu 390,5 milyon USD (ülkenin ticaret cirosunun %6,5’i) ve 2020 yılının aynı döneminde 292,3 milyon. USD (veya ülkenin ticaret cirosunun %7,2’si) olduğunu gösteriyor.

2021 yılında Türkiye Cumhuriyeti’ne yapılan mal ihracatı 232,2 milyon ABD ve ithalat 158.3 milyon. Amerikan doları olmuştur. Ayrıca 2020 yılında ihracat 201,7 milyon. USD ve ithalat 119,9 milyon dolara ulaştı.

İki ülke arasında diplomatik ilişkilerin kurulmasının ardından ikili ticaret cirosu 1999’da 1 milyon ABD dolardan, 2021’de 657.4 milyon. Dolara yükselerek ticari işbirliğinin istikrarlı gelişme eğiliminin bir teyidi oldu. Böylece 1999-2021 yılları arasında Tacikistan ile Türkiye arasındaki ticaret cirosu 7,83 milyar ABD doları olmuştur. Bu Tacikistan’ın dış ticaret cirosunun yüzde 10’u ve bundan 5,95 milyar ABD doları (veya %76’sı) Türkiye Cumhuriyeti’ne yapılan mal ve ürünlerin ihracatıdır. Aynı zamanda, bu dönemde Tacikistan Cumhuriyeti’nin ihracat yapısında %25 ve ithalat yapısında %5 ile Türkiye Cumhuriyeti ticaretin ana ticaret ortaklarından biri olarak kabul edilmekte bu sıralamada birinci ve dördüncü sırada yer almaktadır.

Tacikistan ve Türkiye son yıllarda diğer karşılıklı çıkar konularının yanı sıra ticaret ve ekonomi, yatırım, bankacılık, tarım, enerji, sanayi, inşaat ve mimarlık, ulaştırma, sivil havacılık, iletişim, turizm, çevre koruma, sağlık, eğitim ve bilim, kültür, çalışma ve sosyal koruma, spor ve gençlik politikası alanlarında işbirliğini güçlendirme konusunda geniş mesafe kat etmiştir.

İki ülke arasındaki tercihli ticaret yapma olasılığını değerlendirmek, Duşanbe’de “Fuar Merkezi” inşası, karşılıklı yatırım fonu kurulması, ihracat kredilerinin tahsisi, ortak ticari bankaların ve Türk bankalarının temsilciliğinin kurulması ile ticaret altyapısının geliştirilmesi konular ele alındı. Ayrıca Tacik ve Türk özel projelerini teşvik etmek amacıyla Tacikistan Cumhuriyeti topraklarındaki öncelikli yatırımlar karşılıklı yarara dayalıdır.

-Ortak yatırımlar konusunda bir çalışmanız var mı?

Günümüzde, Tacikistan topraklarında yaklaşık 90 müşterek veya sadece Türk sermayeli şirketleri farklı sektörlerde faaliyet göstermektedir. Bu işbirliğinin büyük örneği ‘’Coca-Cola İçecek A.Ş’’, AKIA ve başka şirketler olup aynı zamanda, diğer şirketler ile ortak fabrikalar kurmak amacıyla görüşmeler devam etmektedir. Buna ilaveten, Tacikistan kardeş ülke Türkiye ile müşterek fabrikalar tesis ederek, altın, mineraller, pamuk işleme, alüminyum ve diğer alanlarda üretim yapmayı hedeflemiş durumdadır.

Tacikistan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı sırasında, Türk şirketleri ülkede 500 milyon dolarlık çeşitli projelerin ihalelerinde katılmışlardır. Diğer taraftan, iki ülke arasında ekonomik, sosyal ve kültürel bağların güçlendirilmesi amacıyla TİKA Duşanbe Koordinatörlüğü çalışmalarını başarıyla yürütmektedir. TİKA aracılığıyla Tacikistan’da onlarca proje yaklaşık 50 milyon Dolar destekle hayata geçirilmiştir.

“Mevlana’nın doğum günü Tacikistan’da her yıl kutlanıyor”

-Ortak kültürel değerleri göz önünde bulundurarak, bu alanda yapılan çalışmalar hakkında bilgi verebilir misiniz?

İki ülke arasında kültürel, eğitim, sağlık, turizm ve diğer alanlarda işbirliğinin daha da gelişmesini destekliyoruz. Bugüne kadar kültür, eğitim ve turizm alanlarında kapsamlı işbirliğinin gelişmesini teşvik edecek uygun yasal çerçeve hazırlanmıştır.

Ortak tarihi ve kültürel değerler, halklarımız ve ülkelerimiz arasındaki işbirliğinin daha da geliştirilmesi için elverişli bir tarihsel temele sahiptir. Başta Mevlana Celaliddin Hazretleri olmak üzere büyük düşünürlerden ve değerli şahsiyetlerden güç alan bir kültürel mirası paylaştığımız Türkiye ile özel bir yakınlığımız ve ortak değerlerimiz var. İki ülke halkları arasındaki tarihi, kültürel ve samimi duygular ilişkilerimizin temelini oluşturmaktadır. Tacikistan’da Mevlana’nın doğum günü 30 Eylül’de çeşitli etkinliklerle kutlanıyor. Bu temelde her iki ülkenin de desteğiyle 2018 yılında Tacikistan’da “Mevlana halkları ve medeniyetleri birbirine bağlar” adı altında uluslararası bir konferans düzenlendi. Mevlana hazretleri buyuruyor ki “Hemdili az hamzabani behtar ast.” Yani “Gönül birliği dil birliğinden üstündür”

-Bildiğimiz kadarıyla Türkiye’de çok sayıda Tacik öğrenci var….

Tacik öğrencilerimizi çeşitli meslekler için yetiştirilmesinde Türkiye Cumhuriyeti üniversitelerinin katkısı önemlidir. Tacik öğrencilerin çoğu Türkiye Cumhuriyeti ile ortak kültürü paylaştığımız için yüksek öğretimlerine Türkiye üniversitelerinde devam etmek istiyorlar.

Resmi istatistiklere göre, şu anda yaklaşık 650 Tacik öğrencimiz Türkiye üniversitelerinde ekonomi, uluslararası ilişkiler, sayısal bilimler, dilbilim ve mühendislik alanlarda eğitim görüyor.

-Tacikistan’ın turizm potansiyeli konusunda neler söyleyebilirsiniz?

Tacikistan Cumhuriyeti Hükümeti’nin “Açık kapı” politikası sayesinde 1 Ocak 2022’den itibaren Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına yönelik vizesiz bir rejim uygulamaya konulmuş olup, bu durum kuşkusuz ülkenin turistik cazibesini artırmada etkin rol oynayacaktır.

Tacikistan, dünyanın dört bir yanından turist çekebilecek eşsiz bir turizm potansiyeline sahiptir. Bunlar arasında gökyüzü gibi yüksek zirveler, dört mevsimi bir arada görebileceğiniz dağlık manzaralar, ekolojik turizm, gastronomi ve tarım turizmi, şifalı ve berrak sular, sanatoryumlar ve tatil köyleri, sadece Orta Asya bölgesinde bulunan tarihi ve kültürel yerler Tacikistan’da bulunmaktadır.