İşsiz kalanlara gelir desteği sağlamak amacıyla 1999 yılında kurulan İşsizlik Sigortası Fonu, son yıllarda işsizlerden daha çok işverenlere teşvik sağlıyor.

Türkiye İş Kurumu’nun (İŞKUR) verilerine göre 2022’nin Ocak-Kasım döneminde işverenler fona yaptıkları 1 TL katkı karşılığında 1,4 lira teşvik aldı. Kasım 2022’de 100 resmi işsiz kişiden sadece 13’ü işsizlik maaşı alabildi.

Resmi verilere göre Türkiye’de kaç kişi işsiz? Kaç kişi işsizlik maaşı alıyor? İşverenler İşsizlik Sigortası Fonu’na ne kadar katkı yaptı, ne kadar teşvik aldı?
İŞKUR’un gelir kaynakları dört ana kalemden oluşuyor:

• İşçi primi (yüzde 1)

• İşveren primi (yüzde 2)

• Devlet katkısı (yüzde)

• Faiz geliri

Primler brüt ücret üzerinden hesaplanıyor. İşçi ve devletin katkısı aynı miktar iken işverenlerin katkısı bunların her birisinin iki katı.

2022 yılının Ocak-Kasım döneminde fonun geliri 78,5 milyar TL olurken gideri 48,8 milyar TL olarak gerçekleşti. 2009 yılından bu yana bakıldığında iki yıl hariç gelirler giderlerden hep fazla oldu. Covid-19 salgının hâkim olduğu 2020 ve 2021 yıllarında ise giderler gelirleri aştı.

İşçi ve işverenler İşsizlik Fonu’na ne kadar katkı yaptı?
İŞKUR verilerine göre 2022’nin ilk 11 ayında işçiler fona 11,7 milyar lira; işverenler ise 23,4 milyar TL katkı yaptı. Patronlar işçilerin iki katı katkıda bulunuyor.

Fondan işçiler ve işverenler ne kadar destek aldı?
İşsizlik Fonu’ndan işçilerin ve işverenlerin aldıkları destek yıllara göre değişkenlik gösteriyor. İşçiler işsiz kaldıkları dönemde kamuoyunda ‘işsizlik maaşı’ olarak bilinen ‘işsizlik ödeneği’ alıyor. Kimin hangi şartlarda işsizlik maaşı alabileceği oldukça sıkı şartlara bağlı.

2022’nin Ocak-Kasım döneminde 11,2 milyar TL işsizlik maaşı ödenirken; patronlar ise 33,6 milyar lira işveren teşviki aldı. İşveren teşvikleri; ‘Teşvik ve Destek Ödemeleri’ ve ‘İşbaşı Eğitim Programları’ndan oluşuyor.

İşsizlik ödeneğinin işveren teşviklerine oranı da son beş yılda oldukça değişkenlik gösterdi. Bu oran 2018 yılında yüzde 46’ydı. Yani işverenler 100 TL teşvik alırken 46 TL işsizlik maaşı ödemesi yapıldı.

Bu oran 2019 yılında yüzde 52’ye kadar çıkarken 2021’de yüzde 22’ye kadar geriledi. 2022’nin Ocak-Kasım döneminde ise yüzde 33’e geriledi. Yani işsizlik ödeneği (11,2 milyar TL) işverenlerin aldıkları desteklerin (33,6 milyar TL) üçte biri seviyesinde kaldı.

İşverenler 5 yılda 100 TL verip 158 TL aldılar

Patronların her sene İşsizlik Fonu’na ne kadar katkı yaptıkları ve ne kadar teşvik aldıklarını görmek de mümkün. 2022’nin Ocak-Kasım döneminde işverenler fona 23,4 milyar TL katkı yaparken 33,6 milyar lira teşvik aldı.

2018-2022 dönemini kapsayan son 5 yılda işverenler fona 70,6 milyar TL katkı yaparken fondan 111,8 milyar TL teşvik aldı. Yani işverenler son 5 yılda fona 100 lira koyarken 158 lira teşvik aldılar (Son 5 yıl toplamında Aralık 2022 verisi bulunmuyor).

Bu oran yıllara göre değişiyor. 2022’nin ilk 11 ayında 100 TL katkı veren patronlar 144 TL teşvik aldı. 2020’de bu oran 192 liraya kadar çıkmıştı.

100 işsizden 13’ü işsizlik maaşı aldı

En önemli sorulardan birisi de kimler işsizlik maaşı alabilir ve işsizlerin ne kadarı bu maaşı alabiliyor? İŞKUR verilerine göre Kasım 2022’de Türkiye’de resmi işsiz sayısı 3 milyon 132 bin 788 oldu. İşsizlik ödeneği alan kişi sayısı ise aynı anda 408 bin 805 oldu. Yani İŞKUR’un işsiz saydığı 100 kişiden 13’ü işsizlik ödeneği alırken 87’i ise alamadı.

Aynı hesabı Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verileri üzerinden de yapmak mümkün. TÜİK’e göre Ekim 2022’de işsiz sayısı 3 milyon 354 bin oldu. İŞKUR’dan Ekim 2022’de 402 bin 948 kişi işsizlik ödeneği aldı. Buna göre TÜİK’in işsiz saydığı 100 kişiden sadece 11 kişi işsizlik ödeneği alabildi.

Kimler, ne kadar süre ile işsizlik maaşı alabilir?
İŞKUR’a göre işsizlik maaşı alabilmenin şartları şöyle: “İşsizlik sigortası kapsamında bir işyerinde çalışırken; çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, kendi istek ve kusuru dışında işini kaybedenler; hizmet akdinin feshinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olmak kaydıyla son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak”

Hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde;

• 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,

• 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,

• 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün,

süre ile işsizlik ödeneği veriliyor.