Risk, işletme faaliyetleri sırasında işletmenin lehine veya aleyhine oluşabilecek potansiyeldir. Başka bir ifade ile olumlu veya olumsuz olayların gerçekleşme ihtimalidir. Ancak günümüzde riskin hep olumsuz yanından bahsedilmektedir ama bazı riskler işletmeler için olumlu sonuçları da beraberinde getirebilir.
Risk, sadece işletme faaliyetlerinde değil, tüm günlük yaşamımızda hepimiz için geçerli bir kavramdır. Ev hanımının ocakta yemeği yanarken komşuya gitmesi, yemeği unutup yangına sebep olma riskidir. Havası tam olmayan bir araç tekerleğiyle yola çıkmak kaza riskini attıracaktır. Kışın soğuk havada denize girmek hastalık riski taşır. Bozulmuş gıda ile beslenmek, bir diyaliz hastasının gerektiğinden fazla vücudundan sıvı çekilmesi, tansiyon ve bulantı riski doğuracaktır. Sınava gerektiği gibi çalışmadan giden bir öğrencinin sınavını geçememe riski her zaman vardır.
İş dünyasında ise yapılacak her girişim belirli riskler ihtiva eder. Yapılan bu girişimler sonucu elde edebilecekleri gelişmeler işletmeleri büyütebilir, karlılıklarını arttırabilir veya işletmenin zarar görmesine sebep olabilir. İşte işletme faaliyetlerinde yapılacak girişimlerin götürüsü veya getirisinin tahmin edilmesi, risk yönetimi olarak tanımlanabilir. Çünkü iş hayatında yapılacak her girişimin işletmenin geleceği açısından önemli riskleri olduğu kesindir.
İşletmelerde en önemli risk faktörü hesapta olmayan, ansızın oluşabilecek gelişmelerdir. Örneğin faaliyet gösterdikleri bölgelerde oluşabilecek doğal afetle alacaklarının tahsil edilememesi riski oluşturabilir. Ekonomi yönetiminin bir gecede alacağı bir karar işletme gündemini değiştirebilir, mesela dolar kurunun ani şekilde düşürülmesi ithalat mallarının fiyatlarının düşme riskine girmesidir. Dolayısıyla işletmelerde risk yönetimi her zaman ve güncellenerek yapılmalıdır ki oluşabilecek yanlışların yapılmasına engel olunabilsin veya doğabilecek zarar minimuma indirgenebilsin.
Risk yönetimi için kullanılan yöntemlerden birisi ve en önemlisi swot analizidir. Analizde işletmenin iyi yönleri, eksik yönleri, oluşabilecek tehditler, önümüzdeki süreçte doğabilecek fırsatlar değerlendirilerek risk analizi yapılabilir. Risk yönetiminin amacı sermaye yapılarında oluşabilecek pozitif veya negatif gelişmeleri önceden tahmin etmektir. Dolayısıyla her işletme risk yönetimi yapmak zorundadır. Risk analizi yapılırken işletmenin risk alabileceği maksimum miktar hesaplanır ve şirketler bundan büyük risk almayı göze almazlar ve almamalıdırlar. Risk analizinin en önemli kısmı alınan riskin olumlu sonuçlar getirmesidir.
Günümüzde yaşadığımız Corona virüs salgını iş hayatını riske sokmuştur. Ayrıca kripto para ile yatırım yapmak da bazen risk oluşturabilir.
Risk yönetiminde dikkat edilmesi gereken konular
*Öncelikle riskin gerçekleme olasılığı belirlenmelidir.
*İşletmenin hedeflerini olumsuz yönde etkileyebilecek riskler belirlenmelidir.
*Oluşabilecek risklerin tanımlanması yapılmalıdır. Finansal risk, alacak riski, malın kullanım ömrünün süresi gibi.
*Risk ortamının oluşmasına engel olabilecek şekilde sıralanmalıdır.
Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü (NIST) tarafından hazırlanmış olan Kurumlar Arası Rapora göre risk yönetimi sürecinde ele alınan olumsuz risk senaryosunda mutlaka olması gereken 4 temel faktör var;
*Etkilenecek değerli varlıkların tespit edilmesi
*Tehdit oluşturacak etkinin kaynağının tespit edilmesi
*Tehdit oluşturacak etkinin kaynağının neden ve nasıl harekete geçtiğinin tespit edilmesi
*Tehdit oluşturacak etkinin kaynağının ortaya çıkaracağı diğer zararların tespit edilmesi
Risk yönetimi süreci aşağıdaki aşamaları içerir.
*Riskten etkilenebilecek değerlerin tespiti.
*Risk oluşturabilecek tehlikenin kaynağının tespit edilmesi.
*Riskin oluşturabileceği yan etkilerin tespiti.
Risk yönetimi sürecinin başlatılması sırasında aşağıdaki uygulamalar yapılır.
*Risk derecesini belirleyecek iş hedefleri, işletme kültürü, düzenleyici mevzuat, siyasi ortam gibi faktörler değerlendirilir.
*işletmenin işi yapma potansiyeli üzerine olumlu veya olumsuz etkisi olabilecek risk tahminleri yapılır.
*Belirlenen risk faktörlerinin işletmeye etkisine göre risk haritası belirlenir.
*Riskler değerlendirilerek riskten kaçınma, riski azaltma, risk paylaşımı, risk kabulü için stratejiler belirlenir.
*Belirlenen stratejiye göre uygulama süreci ile risk tedavisi başlatılır.
*Uygulanan sürecin sonuçları gözlemlenir ve gerekli durumlarda süreç yeniden hesaplanır.
Risk yönetiminin avantajları
*İşletmenin tüm birimlerinde riskin önemi benimsenir.
*Risk değerlendirilmesi yapıldığı için amaç ve hedefler daha sağlıklıdır.
*Süreç kapsamında düzenlendiği için uygulama süreçleri çok daha verimli duruma gelir.
*Çalışanların ve müşterilerin işletmeye güveni artar.
*Piyasa rekabetinde işletmeye daha çok avantaj sağlar.
Risk yönetiminin zorlukları
*Risk hesaplarının maliyeti yüksek olabilir.
*Sürecin uygulaması personele zor gelebilir.
*Risk yönetim sürecinde işletme içinde anlaşmazlık çıkabilir.
Risk yönetiminin hedefleri
*İşletmenin değerini arttırmak.
*Risk yönetim kavramının işletme programları içinde yer almasını sağlamak.
*Karar verme sürecini olumlu yönde etkilemek.
*Belirsizliklerin açık olarak değerlendirilmesini sağlamak.
*Sistematik ve yapılandırılmış bir uygulama sürecini hayata geçirmek.
*Risk yönetimi projesini en uygun duruma getirmek.
*Potansiyel hataları daha önceden fark etmek.
Risk yönetimi süreci, şirketlerin kendi hedef ve amaçlarına göre özelleştirilebilir. Ancak bu konuda bir çerçeve sunan ISO 31000 standardı, risk yönetimi süreci sonunda şirketlerin ulaşması gereken ilkeleri yukarıdaki gibi belirtmiştir.
Yukarıda saymaya çalıştığımız risk yönetimi hedefleri işletmelere göre değişim gösterebilir. İşletmenin faaliyet konusu, büyüklüğü, hedef kitlesi, yönetim tarzı gibi özellikler risk analizinin daha geniş ve daha çeşitli faktörleri içermesini gerektirebilir.
İşletmelerin konusu, büyüklüğü, iştigal ettiği alan, ürün gamı, hedef kitlesi ne tür özellikler gösterirse göstersin her işletmenin kendine özgü risk yönetim planı mutlaka olmalıdır. Çünkü rekabet koşulları her geçen gün daha da şekillenmektedir.
NOT: Yukarıdaki yazıda webtekno.com sitesinden yardım aldım.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist
