Levent AKBAY
2023 yılında uygulamaya girmek üzere hazırlıkları sürdürülen EYT düzenlemesinin gerek özel sektöre, gerek kamuya getireceği yükler iş dünyası tarafından ‘sürdürülebilir’ bulunmadı. TOBB ile Çalışma Bakanlığı ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın bir araya gelerek ele alacağı ‘EYT faturası’ sorunu, sürecin toplam faturasının asgari 300 milyar liradan başlaması, çeşitli olasılıklara göre 700 milyar TL’ye kadar çıkması taraflarda ürküntü yarattı.
İş dünyası, EYT sorununun sadece özel sektör açısından değil, sosyal güvenlik açıklarının artacak olması nedeniyle kamu finansmanı açısından da, hem ‘geri adım’ hem ‘sürdürülemez’ olduğu görüşünde. Bu açıdan sosyal güvenlik kurumlarının aktüeryal dengesinin bozulması kaçınılmaz. Artan açığın finansmanı için bütçe kaynaklarının kullanılacak olması, son kertede finansmanın artacak vergilerle sağlanmasını kaçınılmaz kılıyor. Sorunun tekrar ele alınması için planlanan TOBB ile Çalışma Bakanlığı arasında görüşme günü netleştirilmedi. Bu arada TOBB tarafından hazırlanan öneriler raporunda rakamsal olarak bir maliyet belirtilmedi. Çünkü EYT ile ortaya çıkacak kıdem tazminatı yükü; ücret farklılıkları, çalışma süreleri, emekli olacaklar arasındaki kadın erkek sayısı farklılıkları nedeniyle çok fazla değişkene bağlı.
Bir kez daha hesaplanacak
Çalışma Bakanı ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yaptığı açıklamada, uygulamadan yararlanacak çalışan sayısının 2023 açısından sınırını belirlemiş; “Şu anda yaş şartını kaldırırsak prim gün sayısı ve hizmet süresi tutan yaklaşık 1,5 milyon kişi var” yapmıştı. Ancak bu tahmin 2023 sonrasını içermediği için yıllara dayalı maliyet de netleşmedi.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın Haziran 2022 itibarı ile 1.5 milyon çalışanı kapsayacağını açıkladığı kesin sayısı yıl sonu itibarıyla bir kez daha hesaplanacak. EYT’lilerin tamamı asgari ücretli olsa bile yüzde 50’lik ücret artışı ile toplam kıdem tazminatı faturası 288 milyar TL’yi buluyor. Bu kapsamdaki çalışanların yüzde 87’si özel sektörde. Dolayısıyla kıdem tazminatı yükünün yüzde 13’ü kamuda kalacak.
Buna rağmen 1.5 milyon çalışanın yüzde 40’ının asgari ücret düzeyinden daha fazla ücret aldığı biliniyor. Bu da özel sektör açısından kıdem tazminatı yükünü artıran bir unsur olarak devreye giriyor.
EYT sorunu 2023 yılı başında 1.5 milyon kişi ile sınırlı görünse de, 5 yıllık bir süre içinde bu çalışmadan yararlanarak emekli olacakların sayısı 4.5 milyon kişi olarak hesaplanıyor. Bu görüş İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan tarafından da İSO’nun son Meclis toplantısında dile getirildi. Bu durumda EYT faturası bugünkü fiyatlar üzerinden 3 kat daha artıyor olacak. Bu nedenle EYT tek kezlik değil yıllara sari etkilerde bulunarak iş dünyası açısından ek maliyetler yaratacak.
Kadın ve erkeklerde durum
EYT’li kadınların tamamı 20 yıllık sigortalılık süresini doldurdu. EYT’li erkeklerin tamamı ise 8 Eylül 2024 tarihinde 25 yıllık sigortalılık süresini dolduracak. Yaş şartının EYT’liler için tümüyle kaldırılması halinde 8 Eylül 1999 öncesi çalışmaya başlayıp da prim gününü doldurmuş olanların tamamı 2024 yılına kadar emeklilik hakkı elde edebilecek. 2024 yılından sonraya sadece prim günü 5000’den az olanlar kalacak. Bunlardan prim günü 3600 ile 5000 arasında olan kadınlar 50, erkekler 55 yaşında emekli olacak.
Kıdem tazminatı tavan fiyatı ne kadar?
Kıdem tazminatı, işçinin çalışmış olduğu bir şirkette her bir yıla karşılık olarak işçiye çalıştığı yıl kadar toplu olarak ödenen tazminattır. Haziran ayı enflasyon oranlarının açıklanması sonrasında asgari ücrete gelen ara zam ile kıdem tazminatı tavan ücreti de değişti. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından imzalanan genelge sonrasında Temmuz-Aralık 2022’de Kıdem Tazminatı tavanı 15 bin 371 lira 40 kuruş oldu. (Not: İhbar tazminatı, izin hakları ve yan haklar hesaplanmamıştır)
Kıdem tazminatı hesaplama…
Kıdem tazminatı tavanının yükselmesiyle birlikte, çalışanların alacağı tazminatlar da arttı. SGK brütü 15 bin 371 liranın üzerinde olan tüm çalışanlar tavan rakamdan faydalanabilecek. Buna göre; 10 yıl çalışmış bir kişi işten çıkarılırsa, alacağı kıdem tazminatı 153 bin 714 lira olacak. Herhangi bir iş sözleşmesinin kıdem tazminatını gerektiren bir nedenle feshi durumunda, çalışılan her tam yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödenmektedir. Bir yıldan artan süreler de oranlanarak hesaplamaya dahil edilmektedir.
Hangi durumlarda kıdem tazminatı alınır
Çalışanın işveren tarafından işten çıkarılmış olması gerekiyor. Çalışanın kendi isteği ile ayrıldığı durumlarda kıdem tazminatı alınamıyor. Çalışanın kıdem tazminatı alabilmesi için işyerinde 1 yıllık çalışma süresini doldurması gerekiyor. Erkeklerde askerlik, kadınlarda evlilik nedeniyle işten ayrılma halinde kıdem tazminatı alınabiliyor. Çalışan, emekli olduğunda kıdem tazminatını alabiliyor.
EYT’de iş dünyasının 5 temel beklentisi
Sorunun çözümü için iş dünyasının 5 ana başlıkta toplanan beklentileri var.
1-EYT kapsamında ödenecek kıdem tazminatları için uzun vadeli, düşük faizli, başta KOBİ’ler olmak üzere isteyen işletmenlerin yararlanabileceği kredi sağlanması.
2-EYT kapsamında çalışanların emeklilik sonrasında da istihdamlarına devam edilebilmesini sağlayacak teşvikler. Emekliliğe rağmen işe devam için emekli aylığı bağlanması için ‘işten ayrılma’ şartının kaldırılması. Böylelikle ‘deneyimli çalışan’ kaybının önlenmesi.
3-Emekli olup da işe devam edenlerin prim yükünün düşürülmesi.
4-Çalışanların işten ayrılması sebebiyle istihdam teşviklerinde meydana gelecek kayıpların önlenmesi.
5-EYT nedeniyle işten ayrılacak olanlar için makul bir ihbar süresi getirilmesi. Emeklilik hakkı veren yasanın yürürlüğe girmesi için geçiş süresi olması. İlk aşamada işsiz olanların emekli edilmesi.
