Canan SAKARYA / Selenay YAĞCI

Ticaret Bakanlığı’nın e-Ticaret Mevzuatı’nda değişiklik öngören düzenleme sektörde tartışma yarattı. Ticaret Bakanlığı’nın üzerinde bir süredir üzerinde çalıştığı ve e-pazaryerlerinde tüketiciyi koruma ve haksız rekabeti engelleme olarak duyurduğu e-ticaret düzenlemesine, sektör KOBİ’lerin, tüketicilerinin de aleyhine olacak kısıtlamalar ve dünyada büyük gelişme gösteren e-ticaretin Türkiye’de büyümesinin önünü kapattığı için itiraz ediyor.

Pazar yerlerine yeni kriterler getirilecek

Ticaret Bakanlığı’nın gündemine aldığı yeni çalışmasına iki ana başlıkta yürütülüyor. Buna göre, ekonomik parametreleri tek başına belirleyebilme güçleri giderek artan büyük ölçekli ya da başat platformların rekabeti ortadan kaldıracak uygulamalarına izin verilmeyecek. İkinci adım olarak bünyelerinde faaliyet gösteren satıcılara nazaran yüksek pazarlık gücüne sahip olan dijital platformların, kendi lehlerine satıcıların aleyhine ticari koşullar dayatmasının önüne geçilecek. Bu kapsamda, e-ticaretin dengeli şekilde büyüme ve gelişmesinin sağlanması amacıyla pazar yerlerine bazı kriterler getirilecek. Piyasadaki rakipleri dışlayıcı şekilde tanıtım faaliyetlerinde bulunulamayacak. E-ticaret pazar yerlerinin elde ettiği verileri kullanarak bünyesindeki satıcılarla haksız rekabet etmesi engellenecek. E-ticaret pazar yerleri kendini haksız bir şekilde sıralamada ön plana çıkaramayacak ve satıcılar arasında ayrım gözetemeyecek.

E-ticaret pazar yerlerinin faaliyet alanları belirlenecek ve sektörün orantılı şekilde büyümesi sağlanacak.

Taklit ürün satışı engellenecek

Yapılan düzenlemenin ikinci ayağında ise e-ticaret pazar yerlerindeki satıcıların hakları güvence altına alınacak. Bu çerçevede e-ticaret pazar yerlerinde taklit ürün satışı ve hukuka aykırı içerikler engellenecek. Satıcılar sadece bir e-ticaret pazar yerinde faaliyet göstermek zorunda bırakılamayacak. E-ticaret pazar yerleri satıcıları belirli bir kişiden mal veya hizmet teminine zorlayamayacak. E-ticaret pazar yerleri tarafından satıcılara yapılacak ödemeler artık daha kısa sürede yapılacak. E-ticaret pazar yerleri ve satıcılar arasındaki sözleşmelerde haksız şartlara yer verilemeyecek ve e-ticaret pazar yerlerince tek taraflı değişiklik yapılamayacak. Hizmet verilmeden haksız şekilde satıcılardan bedel alınması engellenecek. Satıcıların e-ticaret pazar yerlerine karşı hak arama hürriyetini engelleyici uygulamalara izin verilmeyecek. Satıcılar kendilerine ait verileri diledikleri zaman diğer e-ticaret pazar yerlerine taşıyabilecek.

Sektöre göre e-ticarette doğan şirketler üvey evlat oldu

E-ticaretin düzenlenmeye ihtiyacı olduğunu belirten sektör, bu çalışma ile birlikte birçok alanda getirilen bazı kısıtlamaların, e-ticaret sektörünü olumsuz etkileyeceğini savunuyor. Sektöre göre çalışmada öne çıkan bazı maddeler şöyle:

1-E-ticarette doğmuş perakendeci kendi markasını satamayacak

Geleneksel perakendeci e-pazaryeri kurabilecek, kendi ürettiği markasını da bu e-ticaret kanalında satabiliyorken, e-ticarette doğmuş bir perakendeci kendi markasının ürünlerini satamayacak. Çalışmada bu ayrım, cironun yüzde 50’den fazlasının online’dan kazanıyorsa şeklinde yapılıyor. Sektöre göre bu madde geleneksel perakendeciye de yanlış mesaj veriyor. Online’da doğan markalara getirilen bu kısıtlama ile tüketicilerin ürünlere ulaşmaları güçleştirirken ve markaların satışlarını çok ciddi oranda azaltacak. Yüzbinlerce kişinin çalıştığı fabrikalarda üretilen bu ürünlerin satışına getirilecek kısıtlama beraberinde üretim sektörünü de olumsuz etkileyebilir. Oluşturdukları üretici ekosistemini dağıtmak zorunda kalacak. Bu ekosistemin yarattığı istihdam son bulacak. Geleneksel perakendeci ile e-ticaretçileri durduk yere karşı karşıya getirebilir.

2-Turizm, sigortacılık, ulaşım, gayrimenkul, eğlence ve spor gibi alanlara geçit yok

Düzenleme ürün ve hizmet satışlarını ayırıyor. Ürün satan e-ticaretçiler, turizm, sigortacılık, ulaşım, gayrimenkul, eğlence ve spor gibi alanlara giremeyecek. Bu da dünyada en büyük e-ticaret trendlerinden biri olan ve önemini birden fazla hizmeti sunabilen ‘Süper App’lerin Türkiye’de önünü kapatacak. Mevcut düzenlemeye göre ilk bakışta bu oyuncuların kendi platformlarında yeni ürün ve hizmet sunamayacağı gibi bir izlenim verilse de, bu platformlar, mevcut büyüklüklerine ulaşmalarını sağlayan ürün ve hizmetlerinde koruma kalkanına sahip oluyor. Bu da tüketicinin aleyhine olacak bir madde olarak görülüyor.

3-Reklam ve ilan bütçelerine sınır ve kampanya yasağı

E-ticaret şirketleri reklam ve ilan bütçelerini serbestçe belirleyemeyecek. Net işlem hacimlerine göre üst limitler belirlenecek. Reklam ve ilan bütçeleri bu limitleri aşamayacak. Son yıllarda Türkiye’nin en büyük reklam verenleri arasına giren e-ticaret sektörün gözettiği dengeler bozulacak. Net işlem hacmi üzerinden belirlenecek limite takılan e-ticaret şirketlerinin bir yıl içinde yurtiçi satışlara yönelik iskonto ve indirimlerine sınırlama gelecek. Türkiye’yi başta kasım kampanyaları olmak üzere düzenli fırsat günleri ile tanıştıran e-ticaret şirketlerinin kampanyaları azalacak ve çapları küçülecek. Bu durumdan en çok e-pazar yerlerinden satış yapan KOBİ’ler etkilenecek. Tüketiciyi yanıltıcı indirimden koruduğu söylenen maddeler ile Tüketici artık daha az fırsatla karşılaşacak. Geleneksel ticarette mevcut düzen aynen devam edecek.

4-Online cüzdanlar kaldırılıyor

Genel olarak cüzdan olarak bilinen e-ticaret platformlarına entegre ödeme kolaylaştıran uygulamalar kaldırılacak. Tüketicinin ödeme kolaylığı elinden alınırken, platformların cüzdan kullanan müşterilerine sağladıkları indirim imkanı ortadan kalkacak.

5-E-ticaret şirketlerinin taşımacılık alanında faaliyet gösteren şirketleri dışarıya açılamayacak

E-ticaret şirketlerinin kurduğu kargo ağları pazaryeri dışına hizmet veremeyecek. E-ticaret şirketleri kendi markalı ürünlerini de satamayacakları için pazaryerleri, platformları üzerindeki satılan ürünlerin daha büyük bir bölümünü kendileri taşımayı tercih edebilir. Böylelikle doğrudan kargo şirketlerine verilen kutu sayılarında azalmaya neden olabilir. Bu durumda da diğer şirketlerin de işlem hacmi düşebilir. Hem diğer şirketlerin hem de kendi araçlarıyla pazar yerlerinin kargolarını taşıyan onbinlerce kişi bu düzenlemeden olumsuz etkilenebilir.

6-Elektronik ticaret payı adı altında ek vergi getirilecek

Büyük ölçekli e-ticaret şirketleri elektronik ticaret payı ödeyecek. Bu pay toplam satış hasılatından alınacak. Pazaryerlerinin ödemek zorunda kalacağı e-ticaret payını platformlarda satış yapan şirketlere, şirketlerin de bu ilave maliyeti müşterilerine yansıtması gerekecek. Satıcıların gelirleri azalırken, maliyetleri artacak. E-ticaret sektörüne getirilen ilave vergiler, fiyat artışlarının önüne geçmek için yapılan KDV indirimlerinin tam aksi yönünde bir adım olarak değerlendiriliyor.

Yurtdışında platformlar daha yanıltıcı indirim olmadan engelliyor

Yanıltıcı indirimler konusunda Türkiye’deki düzenleme sorumluluğu satıcıdan önce platforma yüklüyor. Ayrıca satıcıyı engellemiyor yakalanırsa ceza uyguluyor. Yurtdışında ise platformlar değil satıcılar sorumlu olurken, platformlar geçmiş satıcı verilerini 6 aya kadar saklıyor. Türkiye’de ise bu süre 30 gün. Yurtdışında platformlar altyapılarıyla bu yanıltıcı indirimleri daha yapılmadan engelliyor. Satıcıların özel günler, günün fırsatı gibi 4 adet indirimli fiyatlama yapabiliyor. Bunu da değiştiremiyor. Örneğin ‘Günün Fırsat’ı indirimi önce ürünün fiyatını yükselterek değiştirdiyse platform otomatik olarak satıcıdan, son günün en düşük fiyatını vermesini istiyor. Black Friday gibi büyük kampanya günlerinde ise 180 günlük en düşük fiyatı vermesi gerekiyor.

Satıcıların yüzde 74’ü bir pazarda satış yaptı

Geçen yıl 381 milyar liraya ulaşan e-ticaret hacminin yüzde 28’in sektörde önde gelen e-ticaret pazar yerlerinde gerçekleşen satışlar oluşturdu. Satıcı sayılarına bakıldığında e-ticaret yapan 484 bin 347 işletmenin, 472 bin 604’ü e-ticaret pazar yerlerinde faaliyet gösterdi. Bu işletmelerin pazar yerlerine göre dağılımına bakıldığında ise yüzde 74’ünün yalnızca bir, yüzde 12’sinin ki, yüzde 6’sının üç ve yüzde 3’ü dört pazar yerinde satış yaptı.

Ağır cezai yaptırımlar yolda

  • Pazaryeri platformda satılan içeriğin hukuka aykırılığından haberdarsa bunu yayından kaldıracak ve kamu kuruluşlarına bildirecek.
  • Bildirmeyene 100 bin TL’ye kadar idari para cezası kesilecek.
  • Aracılık sözleşmesinde olmamasına veya satıcının beyanı bulunmamasına rağmen o markayı kullanıp tanıtım faaliyeti yapan platform 100 bin TL’ye kadar para cezası verilecek.
  • Aracılık sözleşmesinde satıcı aleyhine tek taraflı değişiklik yapan platform 100 bin TL’ye kadar para cezası ödeyecek.
  • Ticaret Bakanlığı’nın rekabet şartlarını korumaya dönük tedbirlerini uygulamayana 10 bin ila 100 bin TL arasında, denetimcilere bilgi belge sunmayana da 20 bin ila 50 bin TL arasında ceza kesilecek.
  • Platformdaki satıcının satış verilerini bedelsiz taşıyıp, bunlardan elde ettiği verileri erişim sağlamayan pazaryerine her bir satıcı için 500 bin TL ceza kesilecek.
  • Satıcının fiyatını tek taraflı değiştirip, kampanyaya zorlayan pazaryerine 500 bin TL ceza verilecek.
  • Satıcının verilerini rekabette kullanan platforma net satışının yüzde 10’u kadar para cezası verilecek.
  • Satışına aracılık etmediği halde bir malı promosyon olarak sunan platforma her aykırılık için 100 bin TL’den az olmamak üzere satışının onbinde biri kadar para cezası verilebilecek Elektronik ticaret ortamları arasında erişim imkânı sunmayan platforma 10 milyon TL ceza kesilebilecek.
  • Pazaryeri, satıcıya ayrımcılık yaparsa ve ticari faaliyetini bozucu, taraf olmayacağı bir uygulamaya zorlarsa 100 bin TL ceza alacak.
  • Satıcının başka kanaldan reklam yapmasını, aynı ya da farklı malı sunmasını kısıtlayan birinden mal teminine zorlayan platforma 250 bin TL ceza kesilecek.
  • Kamu kurumlarına veya adli mercilere başvurdu’ diye satıcının online sitedeki sıralamasını geriye düşüren platforma 300 bin TL ceza verilecek.