Devlet, gerekli gördüğü hallerde veya para ihtiyacının yoğun olduğu dönemlerde bankalar vasıtasıyla halka her türlü hazine bonosu veya devlet tahvili adı altında satış yaparak para ihtiyacını karşılamaya çalışabilir. Hazine ve maliye bakanlığının yurt içinde satılmak üzere ihraç edilen işte bu her türlü tahvil ve hazine bonolarının tamamı DEVLET İÇ BORÇLANMA SENEDİ olarak adlandırılmıştır. Devletin para ihtiyacına göre kısa ve uzun vadeli olarak çıkarılan devlet iç borçlanma senetleri bankalar aracılığıyla ülke içinde satışa sunulur. Hazine tarafından iç borçlanma için ihraç edilecek tahviller ihale sistemi ile satışa çıkarılır. Açılan bu ihaleye bankalar katılarak devlet iç borçlanma senetlerini satın alır ve aldıkları bu senedin gerekli gördüğü kısmını elinde tutar, kalan kısmını ise piyasaya satış yaparlar.

Devlet iç borçlanma senetleri kuponlu veya kuponsuz; bir yıl veya daha uzun vadeli, dövize endeksli devlet tahvilleri şeklinde olabilir. Devlet iç borçlanma senetleri kapsamına giren iç borçlanma enstrümanları vadelerine göre iki şekildedir.

*Hazine bonosu: Bir yıldan daha kısa vadeli devlet tahvilleridir.

*Devlet tahvili: Bir yıldan daha uzun vadeli devlet tahvilleridir.

İhraç edilen hazine bonosu ve devlet tahvillerinin kupon karşılığı faiz ödemesi ve vade sonunda ana para ödemesi hazinenin sorumluluğundadır. Yani belirli zaman periyotlarında kupon karşılığı, vade bitiminde de ana para DİBS sahiplerine ödenir. Dibs getirisinden bankaların yaralanması karlarının arttırılmasında katkıda bulunur. Her banka kendi finansal durumuna göre DİBS satın alabilir.

DİBS lerin bir başka özelliği de vadeleri bitene kadar tahvil ve bono piyasalarında alınıp satılmak suretiyle el değiştirebilir olmasıdır. Kâğıtların değeri ise serbest piyasa koşullarına göre belirlenmektedir.

DİBS lerin faiz oranları, ihraç sırasında maliye ve hazine bakanlığı tarafından ihale suretiyle belirlenmektedir. Bankalara ihale yoluyla satılan tahvillerin fiyatı ve faiz oranı bankalar aracılığıyla piyasada satışa sunulduğunda tahvillerin vade sonuna kadar olan süresi baz alınarak piyasa faizlerine göre günlük olarak belirlenir. Piyasada işlem gören tahvillere ait tüm bilgiler, (vadeye kalan süre, piyasada geçerli olan alış, satış fiyatları, bileşik ve basit faiz oranları gibi) bankaların internet sitelerinde yayınlanmaktadır.

Devlet iç borçlanma senetlerinin getirisi= (Nominal değer X yıllık piyasa faiz oranı) /365X vadeye kadar kalan gün sayısı       formülüyle hesaplanır.

Devlet tahvili, hazine ve maliye bakanlığı tarafından1 yıl veya daha uzun vadeli; kuponlu veya kuponsuz olarak ihraç edilen devlet iç borçlanma senetlerine verilen addır. Devlet tahviline yatırım yapan kişi veya kuruluş, vade sonuna kadar devlet tahvilini elinde tutabilir veya vade sonuna kadar sürede piyasa fiyatları ile satışını yapabilir. Bir yatırımcı vade sonuna kadar elinde tuttuğu devlet tahvilinin tüm getirisine sahip olur. Vade süresi boyunca el değiştiren devlet tahvilleri, yatırımcısına garanti edilen getirinin üstünde veya altında kazanç sağlayabilir. El değiştirmeyen devlet tahvilleri ise tahvilin vadesi içinde kupon faizlerini tahsil eder ve vade sonunda da anaparayı tahvilin nominal değerinden geri alabilir.

Hazine bonosu ise vadesi bir yıldan daha kısa olan devlet iç borçlanma senedinin adıdır. Hazine bonosu yatırımcı tarafından vade sonuna kadar elde tutulduğu taktirde vade sonunda anaparası ve faizleri kendisine ödenir.

Faizsiz (kuponsuz)DİBS: Hazine ve maliye bakanlığı tarafından nominal değeri üzerinden yapılan indirim oranı ile ihraç edilen devlet iç borçlanma senetleridir. Bu tür senetler yatırımcısına vade süresi boyunca bir getiri sağlamaz. Vade sonuna kadar elinde tutan yatırımcının karı, DİBS yi satın alma sırasında uygulanan indirim oranı ile oluşan fiyatı ile vade sonunda tahsil edeceği DİBS lerin üzerinde yazılı olan nominal değeri arasındaki fark kadardır.

Faizli(kuponlu)DİBS: Hazine ve maliye bakanlığı tarafından nominal değeri üzerinden ihraç edilen ve yılda bir veya iki defa faiz ödenen devlet tahvilidir. Kuponların ödemesi sabit veya değişken faiz oranları ile yapılabilir. Belirtilen periyotta yatırımcı, kupon karşılığında faiz gelirini tahsil eder. Sabit faizli DİBS ler için ihraç sürecinde belirlenen tarihlerde faiz ödemesi yapılır. Değişken faizli DİBS lerde ise belirli bir dönemde ihraç edilen DİBS faizlerinin ortalaması alınarak ödemesi yapılır.

Devlet iç borçlanma senetlerinin en büyük özelliği, riski yoktur ve geliri sabittir. Hazine ve maliye bakanlığı tarafından ihraç edilen DİBS ler merkez bankası aracılığıyla satışa sunulur. Birincil piyasada sadece bankalar ve aracı kurumları satın alabilir. Ancak vade sonuna kadar BİST menkul kıymetler borsasında işlem görür. Yatırımcılar ise hesap açarak banka ve aracı kurumlar aracılığıyla DİBS satın alabilirler. Ancak bu işlemleri yapmak için T.C. Merkez bankası ve borsa üyeleri ve sermaye piyasası kurulu yetki belgesine sahip olan işlem yapma yetkisine sahip olmak gerekir. Yetkili kurumlar tarafından vade sonuna kadar alınıp satılabilir.

Ülkemizde ekonomik kriz yaşadığımız şu dönemde politika faizinin %14 olması ve kredi faizlerinin yüksek olması nedeniyle bankalar merkez bankasından aldıkları %14 faizli parayı yaklaşık %25 ile devlet tahvilinde değerlendirerek yüksek kar elde etmişlerdir ve bankalar astronomik şekilde kazanç sağlamışlardır.

NOT: döviz.com sitesinden yardım aldım.

Saygılarımla

ZAFER ÖZCİVAN

Ekonomist