Hilal SARI

550 milyar dolar büyüklüğündeki küresel çip sektörü giderek daha politize hale geliyor ve ABD’nin yeni “Çip ve Bilim Yasası” ile sektördeki siyasi rekabet biraz daha kızıştı. Huawei’ye çip satışlarını daha önce zaten kısıtlandırmış olan ve savaş döneminde Rus şirketlere yönelik de benzer kısıtlamalar açıklayan ABD yeni yasa ile aralarında Çin’in en büyük çip üreticilerinden Yangtze Memory Technologies’i (YMTC) ve 30 Çinli şirketi daha ‘kara listeye’ ekledi.

ABD Başkanı Joe Biden’ın cuma günü imzaladığı ABD’de yerli yarı iletken üretiminin artırılmasını hedefleyen ve sektöre 52,7 milyar dolarlık devlet desteği öngören “Çip ve Bilim Yasası” için “Çip endüstrisinin geleceği Amerika’da üretilecek” ifadelerini kullandı ve yasayı “her nesilde bir kez gelen yatırım fırsatı” olarak nitelendirdi. Çip fabrikalarına 4 yıllığına yüzde 25’lik vergi indirimi de öngören yasanın ‘çip savaşları’ bölümü ise özellikle Çin’i hedef alan ihracat kontrolleri. Yasa, Çin’in ABD ekipmanı kullanılmış ve dünyanın farklı bir yerinde yapılmış çip çeşitlerine erişimini de engelleniyor. Ticaret bakanlığından yapılan açıklamada “askeri kullanımları da olan bu hassas teknolojilerin Çin tarafından satın alınmasının önüne geçilmesinin” hedeflendiği aktarıldı. Yasa Çin’in çip üreticilerine çip üretim ekipmanları satışını da kısıtlıyor ve başta Nvidia ve Advanced Micro Devices gibi ABD’li şirketlerin süper bilgisayar sistemlerinin satışını da yasaklıyor.

Tayvan, çip savaşında ABD saflarında

ABD ve Çin arasında jeopolitik bir gerilimin de merkezinde olan Tayvan, gelişmiş çiplerin Çin’e ihracatı konusunda ABD’nin yeni yaptırım kurallarını izleyeceğinin sinyalini verdi. Tayland’daki hükümetten cumartesi günü yapılan açıklamada “Tayvanlı çip şirketlerinin kanunlara uyum konusuna büyük önem verdiği” belirtildi. Dünyanın en büyük çip üreticisi ve Apple tedarikçilerinden TSMC, çip savaşlarının tam ortasında yer alan şirketlerden. Tayvan Ekonomi Bakanlığı ise “Tayvan’ın çip sektörü uzun süredir küresel müşterilere hizmet etti ve kanunlara uyum konusuna büyük önem veriyor” açıklamasıyla şirketlerinin Batı’nın yaptırımları uyarınca hareket edeceğinin sinyalini vermiş oldu.

Sektör 1,35 trilyon dolara koşuyor

ABD Çip Sektörü Birliği verilerine göre küresel çip üretim kapasitesinin yaklaşık yüzde 75’i Çin, Tayvan, Güney Kore ve Japonya’da. ABD ise küresel üretimin sadece yüzde 13’üne ev sahipliği yapıyor. Çip danışmanlık şirketi International Business Strategies tahminlerine göre yeni yatırımlarla küresel çip sektörünün büyüklüğü 2030 itibariyle 1,35 trilyon doları bulacak. IBS öngörülerine göre bazı çip çeşitlerinde gelecek iki yıl içinde arz fazlası olabilir ancak 2025 ve 2026’da tekrar çip darboğazları görülmesi bekleniyor. Gartner verilerine göre 2021’de 153 milyar dolar sermaye harcaması gerçekleşti. ABD: Intel Ohio’da 20 milyar dolara yeni çip fabrikası kurmayı planlıyor. Tayvanlı TSMC ABD’de bir fabrika inşa ediyor. Güney Koreli Samsung da Teksas’ta açacağı 11 yeni çip üretim tesisine 20 yılda 200 milyar dolar yatırım taahhütü açıkladı. ÇİN: 2030’a kadar çip sektörüne 150 milyar dolar yatırım yapacak. Çip şirketlerine nakit destekler, öncelikli krediler ve vergi indirimleri sağlıyor. TAYVAN: Çip üreticileri 120 milyar dolarlık yatırım yapmayı planlıyor. TSMC, Tainan endüstriyel parkında dört yeni çip tesisi inşa etti ve her biri 10 milyar dolarlık 4 farklı 3 nanometre çip üretim tesisinin inşası devam ediyor. GÜNEY KORE: Gelecek 5 yıl içinde yaklaşık 260 milyar dolar yatırım yapmayı planlıyor. AB: Kamu ve özel çip yatırımlarına yaklaşık 40 milyar dolar yatırmayı planlıyor. ABD’li Intel İtalya’da 5 milyar dolarlık bir çip fabrikası kurmak için anlaştı. JAPONYA: Yerli çip üretimini iki katına çıkarmak için 2030’a kadar yaklaşık 6 milyar dolar harcayacak. SİNGAPUR: Finans merkezi Singapur’a bile Tayvan merkezli United Microelectronics’ten 5 milyar dolar çip fabrikası yatırımı geldi.

“Yasa ABD’ye uzun vadede zarar verecek”

Çin Dışişleri uzun süredir devam eden bu tek taraflı adımları “ABD’nin teknolojideki hegemonyasını sürdürmek için attığı adımlar” olarak görüyor ancak yasanın ABD’ye fayda sağlamaktan ziyade zarar verebileceğini düşünen uzmanların sayısı giderek artıyor. Fortune’da yer alan Illinois Üniversitesi Elektrik ve Bilgisayar Mühendisliği Profesörü Rakesh Kumar imzalı makalede “Çin gibi ülkelere uygulanan çip yasakları ABD’ye yardımcı olmaktan ziyade zarar verecek. İşe yaramayacak bile” değerlendirmesi yapılıyor. 29 Eylül tarihli makalede “teoride ABD’nin Hollanda merkezli ASML gibi EUV (aşırı ultraviyole litografi) ekipmanlarının da kısıtlanmasını sağlayabileceği, ancak bu teknolojilerin daha yüksek fiyatlı da olsa DUV (derin ultraviyole litografi) gibi alternatifleri olduğu” belirtiliyor. Yasa öncesi ABD’li yetkililer yaptıkları açıklamada “tek taraflı ihracat kontrollerinin diğer müttefik ülkeler ABD’ye katılmadığı takdirde zamanla etkinliğini yitireceği” belirtmişlerdi. Ayrıca Kumar’ın verdiği bilgilere göre ABD şu anda ASML’nin Çin’e DUV ekipmanlarını bile satmasını engellemeye çalışıyor. Öte yandan Tayvan’ın çip mühendislerinin yüzde 10’unun Çin’e geçtiği ve ülkenin gelişmiş çip üretimi deneyimi olan yabancı mühendis ve yönetici avında olduğuna da dikkat çekiliyor. Nükleer ve uzay teknolojilerinde, yapay zekada, kuantum bilişimde ve gelişmiş silah teknolojilerinde olduğu gibi ihracat kontrollerinin Çin’i çip alanında da uzun vadede bağımsızlaştıracağı öngörülüyor. İhracat kontrollerinin Çin’i kendi gelişmiş çiplerini üretme hedefinden saptırmayacağını, sadece bu süreci biraz daha yavaşlatabileceği belirtiliyor.

En hızlı büyüyen 20 çipçinin 19’u Çin’de!

ABD’nin doğrudan Çin’i hedef alan ihracat kısıtlamalarına rağmen, Bloomberg’in derlediği verilere göre çip sektörü en hızlı büyüyen ülke Çin. Haziran itibariyle son dört çeyrekte dünyanın en hızlı büyüyen 20 çip sektörü şirketinin 19’u Çin’de. 2021’in aynı döneminde bu rakamın sadece 8 olduğu aktarılıyor. Huawei Technologies’e getirilen yaptırımlar Çin’in çip sektörünü stratejik sektörler arasına almasıyla sonuçlanmıştı ve giderek politize olan sektörde ABD’nin yaptırımları Çin’in çipte dışa bağımlılığını sonlandırma adımlarını daha da hızlandırıyor. Çin Çip Sektörü Birliği verilerine göre, ülkenin yabancı çip üretim ekipmanı tedarikçilerinden siparişleri 2021 yılında yüzde 58 arttı ve yerli çip fabrikaları kapasitelerini artırıyor. Bu durum Çin merkezli çip üreticilerinin ve tasarımcılarının toplam satışlarını da yüzde 18 artırarak rekor 150 milyar dolara ulaştı. Çin’in en büyük çip üreticileri SMIC ve Hua Hong Semiconductor en katı karantinalarda bile ta kapasite çalışmaya devam etti. SMIC’in 2ç çeyrek satışları yüzde 67 yükselerek Tayvanlı TSMC ve GlobalFoundries gibi rakiplerindeki büyümeyi solladı. Video çipleri üreten Shanghai Fullhan Microelectronics’in gelirleri izleme ekipmanlarına talepteki artışa bağlı olarak yüzde 37 arttı. Çip tasarım araçları geliştiren Primarius Technologies Co’nun da son 4 çeyrekte satışlarını ortalama iki katına çıkardığı ve geliştirdiği yazılımın 3-nanometre çiplerin üretiminde kullanılabildiği aktarılıyor. Çin’in yerli çip üreticilerindeki yükselişin en önemli alıcıların da ilgisini çektiği konuşuluyor. Apple’ın Yangtze Memory Technologies’in iPhone’ları için değerlendirdiği tedarikçilerden biri olduğu da aktarılıyor.