Bir ülkenin ekonomik verilerinin en önemli göstergelerinden biri olan cari açık, ülkenin yaptığı ithalat ihracatından daha fazla olma durumudur. Kısa ve uzun vadede ülke ekonomisinde önemli rol oynamaktadır.
Cari açık her ülke için önemlidir ve ülkeler uyguladıkları ekonomik programlarla cari açığı cari fazlaya dönüştürme çabası içindedirler. Başka bir ifade ile ülke ekonomisinin optimal düzeyde olması için yapılan ihracat, ithalattan daha fazla olmalıdır. Cari açık hesaplamasında sadece ülkenin yurtdışından aldığı mallar değil alıp sattığı hizmetler de hesaplamalara dahildir.
Cari açık, uluslararası mal ticareti, uluslararası hizmetler ve uluslararası para transferleri hesabından oluşur. Hizmetler taşımacılık sigortacılık, turizm gibi hizmetler, uluslararası para transferleri ise uluslararası mal ticareti ithalat ve ihracat, uluslararası para transferleri ise yurt dışında çalışan ülke vatandaşları ve ülkede çalışan yabancı uyruklu vatandaşların getirdiği döviz giriş çıkşıdır. Bu saydığımız üç faktör de cari açık oluşumunu etkiler. Yani sayılan üç faktörün yurt dışından getirdiği döviz miktarı ile yurt dışında çıkan döviz miktarından daha az ise ülkede cari açık vardır.
Cari açığın oluşmaması her ülkenin uyguladığı ekonomi programına bağlıdır. Öncelikle ülkeden yapılan ihracat, yapılan ithalattan fazla olmalıdır. Bazen ekonomi yönetimleri cari açığı kapatmak amacıyla ithalat kısıtlaması getirebilir. Örneğin yerli sanayiyi özendirmek, üretim yatırımları sağlamak amacıyla bazı ürün grupları için gümrük vergisi getirilerek veya oranını arttırarak ithal mal girişinin önüne geçilmeye çalışılabilir.
Cari açığın cari fazlaya dönüşebilmesi ancak üretim yatırımlarının çoğalması, üretim çeşitliliğinin arttırılması, uluslararası pazarlarda rekabet koşullarının oluşması, ihracat kalemlerinin ve pazarlarının genişletilmesi, yurt dışı yatırımcıların ülkeye yatırım yapması gibi faktörler önemli rol oynar. Ayrıca ithal ikame ürünlerin yerli üretime dönüşmesi de ithalatı azaltacaktır. Bunun için ülkemizde devlet destekleri mevcuttur.
İhracat konusunda ülkenin para değeri önemlidir. Örneğin döviz kurları yükseltilerek ihracatçının önü açılabilir, yeni ihracat teşvikleri gündeme getirilebilir.
Türkiye’de ihracat rakamları gerçekten uçuş konumundadır ve ilerlemeye de devam edecktir. Çünkü döviz kuru fiyatları yüksek olduğundan ihracatçı kar elde etmektedir. Bir işletmenin amacı maksimum kar elde etmek olduğuna göre vazgeçmesi de mümkün değildir. Ancak üretimde kullanılan hammadde ve yarı mamulün %50 den fazlası ithal girdileri ile sağlandığından maliyetler de yükselmektedir. Dolayısıyla döviz kurlarının kontrol altına alınması gerekir. Bu da ancak cari dengenin oluşumu ile ortaya çıkacaktır.
Cari açık veren ülkelerde döviz sıkıntısı olacağından dışa bağımlılık da artacaktır ve dolayısıyla bir takım maddi sıkıntılar baş gösterebilir. Dış kaynak kullanımının maliyeti de artacaktır. (CDS primi)
Ödemeler dengesi veya cari denge ise bir ülkeye giriş çıkışı yapılan mal ve hizmetlerin alım satımı, yabancı ülkelerde yapılan yatırımlardan elde edilen gelir kalemleri ile hesaplanır.
Dış ticaret dengesi, bir ülkenin ihracatı ile elde edilen gelirler ile ithalat yoluyla elde ettiği mal ve hizmetlere ödediği tutar arasındaki farktır. Mal ve hizmet dengesi hesaplarından oluşmaktadır.
Mal dengesi, bir ülkenin yaptığı ihracat geliri ile ithalat giderleri arasındaki farkı ifade eder. Hizmetler dengesi ise, bir ülkenin yurt dışına sağladığı ulaştırma, turizm haberleşme, inşaat, sigorta finansal, kişisel ve kültürel hizmetler karşılığında elde ettiği gelir ile yurt dışından satın aldığı aynı konudaki faktörlerin tutarları arasındaki farktır.
Saygılarımla
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist
