Bir ekonomi terimi olarak arbitraj, risksiz kar elde etmek amacıyla, bir varlığın farklı piyasalardaki fiyatları arasındaki eşitsizlikten yararlanılarak, söz konusu varlığın daha düşük fiyatlandığı piyasadan satın alınıp daha yüksek fiyatlandığı piyasada eş zamanlı olarak satılması işlemidir. Arbitraj yoluyla riskiz kar sağlamak oldukça cazip görünmekle birlikte sanıldığından çok daha zordur.
Etkin piyasa koşullarında, piyasadaki tüm oyuncuların mevcut haber, bilgi ve verilere kolaylıkla erişebildiği ve varlık fiyatlarının bu verileri yansıttığı, dolaysıyla aynı varlığın fiyatının tüm piyasalarda eşit olduğu varsayılır. Ancak çeşitli nedenlerle piyasaların etkin olmaması sonucunda zaman zaman aynı varlık farklı piyasalarda farklı fiyatlardan alınıp satılabilir. Böyle durumlarda arbitraj fırsatı ortaya çıkar.
Arbitrajın temel özelliklerinden biri risksiz kar sağlamaktır. Ortaya çıkan arbitraj fırsatı, devlet tahvili veya mevduat faizlerinin sağladığı risksiz getiri oranından daha fazla kazanç sağlamıyorsa amacına uygun değildir.
Arbitraj yaparken amaç fiyat farklarının ortaya çıkardığı arbitraj fırsatımdan yararlanarak riskiz kar elde etmek olduğu için arbitraj fırsatı oluştuğu anda ilgili varlığın eş anlı olarak bir piyasadan satın alınıp başka bir piyasada satılması ve bu işlemlerin çok kısa bir sürede tamamlanması gerekir. Aksi takdirde oluşan fiyat eşitsizliği piyasadaki diğer oyuncular tarafından fark edilecek ve fiyatlar kısa bir süre içinde eşitlenecektir.
Günümüzde kullanılan ileri iletişim teknolojisi sayesinde para ve sermaye piyasalarında bilgi akışı çok hızlı olduğu için oluşabilecek arbitraj fırsatlarını manuel olarak yakalamak ve bu fırsat kaybolmadan çok hızlı bir şeklide alım satım işlemlerini tamamlamak neredeyse imkansızdır. Bu nedenle arbitraj işlemleri için özel olarak geliştirilen algoritmik yazılımlar kullanılmaktadır. Bu yazılımlar, iki ayrı piyasada işlem gören bir varlığın fiyatında arbitraj fırsatı oluştuğunu tespit ettiklerinde, aynı anda bir piyasaya alım diğer piyasaya da satım emri göndererek arbitraj işlemini otomatik olarak gerçekleştirirler. Bu türden özel arbitraj yazılımları, sürekli olarak arbitraj fırsatları bulmaya çalışan arbitrajcılar tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır.
Her ne kadar günümüzün piyasa koşullarında algoritmik yazılımlar kullanmadan manuel olarak bu işlemleri gerçekleştirmek zor olsa da özellikle volatilitenin arttığı zamanlarda ortaya çıkabilecek arbitraj fırsatlarından özel yazılımlara başvurmadan da yararlanmak mümkün olabilir.
Arbitraj fırsatı değerlendirilirken, alış ve satış fiyatları arasındaki makas, ödenecek komisyonlar ve arbitraj işlemi için gerekli fonlar marjin hesabından kullanılacaksa ödenecek faiz hesaba katılır.
Arbitraj Nasıl Yapılır?
Emtia, hisse senetleri ve döviz gibi varlıkların spot veya vadeli işlem piyasalarında satılan türev ürünlerinin fiyatlarında arbitraj fırsatları oluşabilir. Arbitraj için en uygun piyasalar altın ve döviz piyasalarıdır. Hemen hemen her ülkede birden fazla altın borsası bulunur. Uluslararası piyasalarda dolar üzerinden belirlenen altının fiyatı yerel borsalarda o ülkenin para birimi cinsinden belirlenir. Örneğin Türkiye’de Borsa İstanbul’da TL üzerinden fiyatlandırılan altın kontratı ve Çin’de Çin yuanı üzerinden fiyatlandırılan altın kontratı spot kurdan dolara çevrilir ve arada oluşan fiyat farkından arbitraj fırsatı ortaya çıkabilir.
Arbitrajın nasıl yapıldığı döviz piyasalarında yapılan arbitraj örneğiyle daha net anlaşılabilir. Döviz piyasalarında oluşan arbitraj fırsatı 3 ayrı parite kullanılarak değerlendirilebilir.
Herhangi bir anda interbank piyasasında Euro/TL paritesi 5,60 TL, dolar/TL paritesi 4,90 TL ve euro/dolar paritesi ise 1,1775 dolar olsun. Arbitraj yapmak için işe önce 5,60 TL karşılığında 1 euro satın alınarak başlanır. Sonra 1 euro karşılığında 1,1775 dolar satın alınır, 1,1775 dolar karşılığında ise 5.77 TL satın alınarak yeniden TL’ye döndüğümüzde, başlangıçta sahip olduğumuz 5,60 TL, 5,76 TL’ye yükselir ve sonuç olarak bu işlemden risksiz olarak 0,16 kuruş arbitraj karı elde etmiş oluruz. Euro/dolar paritesi üzerinden arbitraj fırsatı yakalamak neredeyse olanaksızken, işin içine TL’yi dahil ederek euro/TL ve dolar/TL pariteleri üzerinden euro/dolar fiyatına ulaştığımızda ise arbitraj fırsatı oluştu.
Ancak, yukarıda verilen örnekte işlem sırasında fiyatlarda olabilecek muhtemel değişim, alış ve fiyatları arasındaki kur makası, olası komisyonlar ile fonlama için marjin hesabı kullanılması halinde oluşacak faiz gideri hesaba katılmamıştır. Dolaysıyla arbitraj yaparak risksiz kar elde etmek göründüğü kadar kolay değildir.
Yukarıdaki yazı döviz.com sitesinden alınmıştır.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist
