BIG MAC ENDEKSİ

Ekonomi konusunda her gün epeyce araştırma yapmama rağmen bugün ekonomide yeni bir terim ile karşılaştım.BIG MAC ENDEKSİ.

Ülkemizde ve tüm dünyada hızlı bir şekilde yayılan ve bir çoğumuzun uğrak yeri olan fast food (hızlı yemek) merkezlerinin birçoğu yabancı marka olarak hizmet veriyor. Özellikle gençlerin olduğu kadar çalışan kesimin ilgi duyduğu hızlı yemek merkezleri neredeyse günün her saati boş kalmıyor ve müşterilerine gecenin geç saatlerine kadar açık kalıyor. Dünyaca ünlü marka olmuş fast food merkezleri ise adeta birbirleriyle yarışıyor.

Ancak son derece lezzetli ve pratik çözüm olarak alternatif olan bu yiyecekler sağlığımız açısından pek yararlı değildir. Öncelikle tuz oranı fazla olduğu için tansiyon yüksekliği, şeker yüksekliği ve böbrek sorunları açısından çok tüketilmemelidir. (Diyaliz hastası olduğum için yakından takip ediyorum.) Bu tür yiyeceklerin maalesef çocuklar tarafından da merak konusu olduğu için tercih edilebilmesi ileride çeşitli sağlık problemlerine yol açabilir.

Konumuza dönecek olursak ekonomide kullanılan fiyat endeksi, satın alınabilirdik endeksi, inşaat malzemeleri endeksi ve diğer bir dizi endekslere artık bic mac endeksini de eklememiz gerekecek. Konu ile ilgili medyascop sitesinin haberi aşağıdaki gibidir.

Dünyaca ünlü fast food markası McDonald’sın en sevilen hamburgerlerinden Big Mac’in ekonomik bir gösterge olarak da kullanıldığını biliyor musunuz? Dünyada yaygın bir şekilde tüketilen ve standart boyutlara sahip Big Mac, ülke ekonomileri hakkında bize güzel ipuçları veriyor.

Big Mac Endeksi, farklı ülkelerdeki farklı para birimlerinin satın alma gücünü ölçmeye yarayan göstergelerden biri. Big Mac Endeksi, 1986’da dünyanın önde gelen ekonomi dergilerinden The Economist tarafından satın alma gücü paritelerinin daha kolay anlaşılması için ortaya atıldı. Adını da tabii ki, dünyaca ünlü fast food markası McDonald’sın en sevilen hamburgerlerinden Big Mac’ten alıyor.

Çıktığı yıllarda hızlıca kabul gören endeks, temel olarak dolar üzerinden bir ülkede, bir Big Mac hamburger için ödenmesi gereken parayı temsil ediyor. Hesaplama yapılırken tüm para birimleri, dolara çevriliyor ve hesaplamanın yapılacağı ülkede Big Mac’in satış fiyatına göre kaç dolar ödenmesi gerektiği bulunuyor. Bu hesaplama için Big Mac’in tercih edilmesinin başlıca sebepleri var. Bu sebeplerin başında McDonald’sın dünyada çok fazla ülkede restoranının olması geliyor. Bir diğer sebep ise, Big Mac’in tüm dünyada standart bir boyuta sahip olması…

2023 Ağustos ‘ta yayımlanan verilere göre, Türkiye ‘de bir Big Mac hamburger 3,53 dolar. Verilere göre en pahalı Big Mac, 7,73 dolarla İsviçre ‘de satılıyor.

Kaynak: Statista

Big Mac Endeksi, satın alma gücü paritesine (SAGP) dayanıyor. Satın alma gücü paritesi ise ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılaşmasını ortadan kaldıran para birimi dönüştürme oranı olarak tanımlanıyor. Big Mac de burada bir para biriminin satın alma gücünün göstergesi olarak kullanılıyor.

Yukarıdaki verilere göre, 2023’te Türkiye’de bir Big Mac hamburger almak için 3,53 dolar ödemek gerekiyor. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) ise bu tutar 5,58 dolar.

Buna göre; Türkiye’de bir Big Mac ABD’ye göre yüzde 36,8 daha ucuz. Gayri safi yurt içi hasılaya (GSYİH) bağlı olarak da Big Mac’in maliyeti yüzde 18 daha düşük olmalı. Bu da Türk Lirası’nın dolar karşısında olması gerekenden yüzde 22,8 daha değersiz olduğunu gösteriyor. Yani endekse göre dolar, 22,1 TL olmalı.

Para birimleri üzerinden Big Mac hesabı

Bunun yanı sıra her ülkenin kendi para birimleri üzerinden yapılan bir Big Mac Endeksi hesabı da mevcut.

Bu hesap, para birimlerine herhangi bir çevirme uygulanmadan yapılır.

Big Mac’in fiyatı Türkiye’de 95 TL, ABD’de ise 5,58 dolar. Burada iki kur arasındaki fark 17,03 olarak gözüküyor. Ancak bugün itibarıyla (22 Eylül) dolar/TL paritesi 27,15.

Elimizdeki verilerle hesabı şu şekilde yapıyoruz:

(17,03-27,15) / 27,15 = Yüzde 37,2

Yani GSYİH farklılıkları dahil edilmeden yapılan hesaba göre TL, dolar karşısında olması gerekenden yüzde 37,2 daha değersiz.

Big Mac Endeksi hakkındaki görüşler

Dünyadaki tüm ülkelerde enflasyonu hesaplamak için Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) kullanılıyor fakat bu yöntem kimilerince tartışmalı. Bazı ekonomistler TÜFE’nin çok fazla ürünü kapsaması nedeniyle sonuçların gerçek hayatta karşılığının olmadığını düşünüyor. Ayrıca kurumlar, enflasyon sepetindeki oynamalarla TÜFE’yi manipüle edebiliyor. O yüzden bazı ekonomistler Big Mac Endeksi’nin daha iyi sonuçlar verdiği düşünüyor. Ayrıca Big Mac’in gerçek hayattaki ekonomik duruma işaret ettiğini söyleyen ekonomistler de var.

Ancak bazı ekonomistler de daha fakir ve gelişmemiş ülkelerde işçiliğin ucuz olması nedeniyle Big Mac fiyatlarının daha düşük olabileceğini bu nedenle endeksin doğru bilgiyi veremeyeceğini düşünüyor. Ayrıca The Economist, Big Mac Endeksi’ni bilimsel amaç için hazırlamamıştı. Derginin amacı, satın alma gücünü okuyuculara daha basit ve eğlenceli bir şekilde aktarmaktı ama fakat beklenenin aksine endeks, çok büyük bir değer gördü. McDonald’s dünyanın çoğu ülkesinde bulunsa bile her ülkede ABD’de olduğu kadar yaygın değil.

Bu sebeple, bazı ekonomistler bir ülkenin alım gücünü ve ekonomik durumunu göstermek için Big Mac Endeksi’ni kullanışlı bulurken, bazı ekonomistler de endekse temkinli yaklaşmakta ve sadece bir eğlence aracı olarak görmekte.