Ekonomik göstergelerin sürekli değişim gösterdiği yaşadığımız dönemde bir takım ekonomi terimlerini bilmek, yatırımlarımıza veya tasarruflarımıza yön vermek açısından oldukça önemlidir. Gerçi bunlardan birçoğunu hepimiz biliyoruz, yazılı ve görsel basından izleyerek öğreniyoruz. Ekonomi özellikle içinde bulunduğumuz ortamda hepimizin yakından ilgilendiği ve ilgilenmesi gerektiği bir konudur. Birçok vatandaşımız maalesef bilinç sahibi olmadan ekonomi yorumları yapmaktadır. Şunu hiç aklımızdan çıkarmayalım;
Okumadan bilgi sahibi olunmaz
Bilgi sahibi olmadan herhangi bir konuda fikir sahibi olunmaz.
Fikir sahibi olmadan hiçbir konuda tartışmaya girilmez.
Bu yazıda bazı ekonomik terimlerin özet olarak anlamlarını bulabilirsiniz.
*Mikro ekonomi: Toplumda kişilerin ihtiyaçları hakkında bilmesi gerekenleri, tüketici ve işletmelerin karar verme süreçlerinde kullanacakları verilerdir.
*Makro ekonomi: Genel anlamda ekonominin nasıl yönlendirileceği konularını içerir. Faiz, döviz, borsa, milli gelir, gayri safi milli hasıla, işsizlik oranları, enflasyon oranları, istihdam, toplam üretim gibi konuları içerir.
*Arz ve talep kanunu: Ürün fiyatlarının belirlenmesinde en büyük etkendir. Bir mal piyasaya çok sürüldü ise arzı çok olacağından fiyatı düşecektir. Tersi durumda ise fiyatı yükselecektir.
*Marjinal fayda: Örneğin akşam eve işten geldiğinizde yemek masasından alacağınız bir dilim ekmek açlığınızı yatıştıracaktır. Yemeğin ilerleyen saatlerinde yiyeceğiniz ekmeğin faydası giderek azalacaktır. İşte eve geldiğinizde aldığınız ekmeğin faydası marjinal faydadır. Yani herhangi bir ürüne sahip olduğunuzda daha sonra marjinal faydası düşecektir.
*Gayri safi yurt içi hasıla: Bir ülke içinde tüm çalışanların ürettiği mal ve hizmet değerlerinin parasal ölçüsüdür. Yani milli gelirdir. Ekonomik anlamda ülkenin büyüklüğünü gösteren en büyük verilerden biridir. Aşağıdaki formül ile açıklanabilir.
GSYH=Tüketim+yatırım+devlet harcamalar+ net ihracat
Günümüzde ABD, yaklaşık 19 trilyon 485 milyon dolar GSYH ile dünyanın en büyük ekonomisidir1. Bu, ABD’de her yıl 19 trilyon 485 milyon dolarlık mal ve hizmet olarak değer üretildiği anlamına gelir.
*Büyüme oranı: Bir ülkenin ekonomik anlamda büyümesi GSYH ile değerlendirilir.GSY hasıla miktarının nüfus sayısına bölünmesi ile fert başına düşen milli gelir rakamına ulaşılır. Ekonomik büyüme ülke vatandaşlarının gelirlerinin artması ve dolayısıyla harcamalarının çoğalmasıdır.
*Enflasyon: Ülke genelinde fiyatların bir önceki döneme göre artış göstermesidir. Enflasyon oranları her ay; aylık, geçen yılın sonundan bugüne kadar, yıllık ve on iki aylık ortalamalara göre hesaplanır ve TÜİK tarafından kamuoyuna ilan edilir. Tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarının yükselmesi gerekir.
*Deflasyon: Fiyatların genel olarak geriye gitmesidir.
*Dezenflasyon: Fiyatların bir önceki döneme göre artış oranının azalmasıdır. Örneğin geçen dönem %40 olan enflasyon bu ay %30 a düşmüş ise dezenflasyondan bahsedilebilir.
*Faiz oranları: Bir ülkenin para politikaları merkez bankası tarafından belirlenir. Ülkede yatırım yapılabilmesi faiz oranlarına bağlıdır. Faizler yüksek ise yatırım maliyetleri artacağından yatırımlar ertelenebilir. Faiz düşük ise yatırım maliyeti de ucuz olacağı için yatırımlar artar.
*İş döngüsü: Ekonomilerin yükseliş ve düşüş dönemleri yaklaşık 7 yıllık döngüler halindedir. Döngünün başlangıcında hızlı bir ekonomik büyüme görülür, daha sonra zirveye ulaşılır, ardından durgunluğa (negatif büyüme ve/veya artan işsizlik dönemi) yol açan bir daralma olur ve sonunda tekrar bir genişlemeyle devam eder.
*Fırsat maliyeti: Bir aktivite gerçekleştirdiğimizde, olası alternatifleriyle karşılaştırarak bu aktivitenin ne kadar iyi ve faydalı olduğunu analiz etme eğiliminde oluruz. Örneğin, bir tatil günü bir proje üzerinde çalışırken, ailemizle vakit geçirmek istiyor olabiliriz.
Bu durumda mevcut planın yani çalışma planının alternatif plandan yani aileyle vakit geçirmekten daha çekici ya da kazançlı yönleri olmalıdır. Alternatifin bu değeri “fırsat maliyeti” olarak adlandırılır ve vazgeçtiğiniz şeyin değeridir.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist
