Hatırlayacağınız üzere 2022 yılı bütçesine, yıl ortasında yaklaşık 1 trilyon TL lik et bütçe yapılmıştı. Ancak eylül ayında da hazine ve maliye bakanlığı nın eylül ayına ilişkin yönetim bütçe istatistiklerine göre 78,6 milyar TL açık verdi.

Açıklanan verilere göre bütçe gelirleri geçen yılın aynı ayına göre yüze 75,5 artarak 206 milyar 940 milyon TL ye, bütçe giderleri ise yüzde 101,8 artışla 285 milyar 367 milyon TL ye yükselmiş bulunuyor. Yani bütçenin eylül ayında verdiği açık 78 milyar 627 milyon TL oldu.

Buna göre, merkezi yönetim bütçe giderleri Eylül 2021’de 141 milyar 507 milyon lira iken geçen ay yüzde 101,8 artışla 285 milyar 567 milyon liraya yükseldi. Böylelikle bu yıl merkezi yönetim bütçe giderleri için öngörülen 2 trilyon 831 milyar 472 milyon lira ödeneğin yüzde 10,1’i kullanılmış oldu.

Geçen yıl eylülde bütçede 9 milyar 478 milyon lira faiz dışı açık oluşurken bu yıl eylülde söz konusu rakam 45 milyar 511 milyon liraya çıktı.

Faiz hariç bütçe giderleri, eylülde geçen yılın aynı ayına göre yüzde 98,2 artarak 252 milyar 451 milyon liraya ulaştı. Faiz hariç giderlerin bütçe ödeneklerine göre gerçekleşme oranı yüzde 10,1 olarak hesaplandı.

Eylülde personel giderleri, geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 96,2 artarak 61 milyar 499 milyon lira oldu. Personel giderleri için bütçede öngörülen 613 milyar 641 milyon lira ödeneğin yüzde 10’u kullanıldı.

Söz konusu dönemde, mal ve hizmet alım giderleri için bütçede öngörülen 214 milyar 814 milyon lira ödeneğin yüzde 10,3’ü harcandı. Eylülde yüzde 75,8 artışla 22 milyar 154 milyon lira mal ve hizmet alımı gideri gerçekleşti.

Cari transferler eylülde, geçen yılın aynı ayına göre yüzde 88,4 artışla 112 milyar 699 milyon lira olarak belirlendi. Bütçede öngörülen 1 trilyon 78 milyar 291 milyon lira ödeneğin yüzde 10,5’i kullanıldı.

Eylülde 19 milyar 644 milyon lira sermaye gideri, 2 milyar 106 milyon lira sermaye transferi yapıldı. Borç verme giderleri ise 24 milyar 856 milyon lira oldu.

Faiz giderleri söz konusu ayda geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 134,7 artışla 33 milyar 116 milyon lira olarak hesaplandı.

Merkezi yönetim bütçe gelirleri, geçen yılın eylül ayında 117 milyar 921 milyon lira iken bu yıl eylülde yüzde 75,5 artarak 206 milyar 940 milyon liraya çıktı. Bütçe tahminine göre bütçe gelirlerinin eylül ayı gerçekleşme oranı 2021’de yüzde 10,7 iken geçen ay yüzde 8,1 oldu.

Vergi gelirleri tahsilatı eylülde, geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 81,4 artarak 173 milyar 468 milyon liraya ulaştı. Vergi gelirlerinin bütçe tahminine göre gerçekleşme oranı ise Eylül 2021’de yüzde 10,4 iken geçen ay yüzde 7,9 olarak tespit edildi.

Genel bütçe vergi dışı diğer gelirleri, eylülde yüzde 46,1 artışla 28 milyar 529 milyon lira olarak hesaplandı. Özel bütçeli idarelerin öz gelirleri 4 milyar 303 milyon lira, düzenleyici ve denetleyici kurumların gelirleri 640 milyon lira olarak belirlendi.

Vergi türleri itibarıyla eylülde geçen yılın aynı ayına göre, gelir vergisi yüzde 83,3, kurumlar vergisi yüzde 9,6, özel tüketim vergisi yüzde 105,9, banka ve sigorta muameleleri vergisi yüzde 119,1, ithalde alınan katma değer vergisi yüzde 161,6, damga vergisi yüzde 67,9, harçlar yüzde 65,6, diğer vergiler tahsilatı yüzde 112,1 artarken dahilde alınan katma değer vergisi yüzde 19,5 düştü.

Merkezi yönetim bütçe giderleri Ocak-Eylül 2021 döneminde 1 trilyon 51 milyar 650 milyon lira iken bu yılın aynı döneminde yüzde 92,2 artışla 2 trilyon 20 milyar 760 milyon liraya yükseldi. Böylelikle 2022’de merkezi yönetim bütçe giderleri için öngörülen 2 trilyon 831 milyar 472 milyon lira ödeneğin yüzde 71,4’ü kullanılmış oldu.

Geçen yılın ocak-eylül döneminde bütçe 81 milyar 180 milyon lira faiz dışı fazla verirken bu yılın aynı döneminde 161 milyar 611 milyon lira faiz dışı fazla oluştu.

Merkezi yönetim bütçesi, Ocak-Eylül 2021 döneminde 61 milyar 93 milyon lira açık verirken bu yılın aynı döneminde 45 milyar 500 milyon lira açık verdi.

Faiz hariç bütçe giderleri ocak-eylül döneminde geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 99,4 artarak 1 trilyon 813 milyar 649 milyon liraya yükseldi. Faiz hariç giderlerin bütçe ödeneklerine göre gerçekleşme oranı yüzde 72,5 olarak hesaplandı.

Personel giderleri söz konusu dönemde yüzde 69,5 artışla 441 milyar 119 milyon lira olurken personel giderleri için bütçede öngörülen 613 milyar 641 milyon lira ödeneğin yüzde 71,9’u kullanıldı.

Sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri, bu dönemde geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 62,3 artarak 69 milyar 286 milyon liraya yükseldi ve bütçede öngörülen 97 milyar 151 milyon lira ödeneğin yüzde 71,3’ü kullanılmış oldu.

Ocak-eylül döneminde mal ve hizmet alım giderleri için bütçede öngörülen 214 milyar 814 milyon lira ödeneğin yüzde 69,4’ü harcandı. Bu dönemde yüzde 120,4 yükselişle 149 milyar 59 milyon lira mal ve hizmet alımı gideri gerçekleşti. Cari transferler yüzde 89,3 artarak 828 milyar 681 milyon lirayı buldu. Bütçede öngörülen 1 trilyon 78 milyar 291 milyon lira ödeneğin yüzde 76,9’u kullanıldı.

Söz konusu dönemde 127 milyar 619 milyon lira sermaye gideri, 22 milyar 573 milyon lira sermaye transferi yapıldı. Borç verme giderleri ise 175 milyar 311 milyon lira olarak hesaplandı. Faiz giderleri yüzde 45,6 yükselerek 207 milyar 111 milyon liraya çıktı.

Devlet gelirleri vatandaşlardan ve kurumlardan toplanan vergiler ile kamu iktisadi teşebbüslerinden elde edilen karlardır. Bu anlamda baktığımızda vatandaş olarak hepimiz vergilerimizi tam ve zamanında ödemek zorundayız. Aksi halde yukarıda olduğu gibi bütçemiz açık verecek ve sonuca hepimiz katlanmak durumunda kalabiliriz. Çünkü devletin başka geliri olmadığına göre bütçe açığı KİT ürünlerine yapılan zamlar ve vergilerden kapatılmaya çalışılacaktır. Bu da enflasyon olarak bize geri dönecek demektir.

ZAFER ÖZCİVAN

Ekonomist