Enflasyonun yüksek seyrettiği dönemlerde işletmelerin karları yükselen fiyatlar nedeniyle yüksek çıkar. Başka bir ifade ile enflasyondan arındırılmamış değerlerden dolayı bilanço karları gerçeği yansıtmaz. Çünkü bilançoda gözüken faaliyet karının içinde enflasyon oranı kadar yüksek karlılık vardır ve bu kar reel değildir. Enflasyon yüksekliği, işletmelere suni bir kar artışı getiriri.
Enflasyon muhasebesi ise işletme bilançolarının gerçek değerine getirmek yani enflasyondan arındırılmış şeklini elde edebilmek için uygulanan bir muhasebe işlemidir. Bu konuyu bir örnekle açıklamaya çalışalım.
Bir ticari faaliyet gösteren işletme A malını 100 TL bedel ödeyerek satın almış olsun. Ülkede %100 enflasyon olduğunu kabul edersek malın fiyatı olduğu yerde 200 TL ye çıkmıştır. İşletme bu malı 190 TL ye satarsa kâğıt üzerinde 90 TL. kar etmiş gözükecektir. Hâlbuki aynı malı %100 enflasyon nedeniyle 200 TL ye alacağından reel olarak 10 TL. zarar edecektir. Ancak nu malı 220 TL ye satarsa reel olarak 20 TL kara geçecektir. Ama bilançodaki karı 120 TL gözükeceği kesindir. İşte bu reel olmayan karları reel duruma getirmek için uygulanan muhasebe sistemine enflasyon muhasebesi denilmektedir.
İşletmelerde varlık kalemleri enflasyondan çeşitli şekilde etkilenir.
*Parasal olmayan varlıklar: Bu tür varlıkların enflasyon ortamında nominal değerleri değişkenlik gösterir. (Maddi duran varlıklar)
*Parasal varlıklar: Enflasyon ortamında nominal değerleri değişmez. (Tahviller, alacaklar)
Dönem sonun bilançosunda %85 kar gözüken bir işletmenin karı, %60 enflasyon olan bir dönemde ise reel olarak %85 değildir. Enflasyon muhasebe sistemi kullanılarak enflasyon oranının düşürülmesiyle elde edilecek oran gerçek kar oranıdır. Ülkemizde bazı iş insanlarımız bilançolarında gözüken rakamlara bakarak enflasyon oranından arındırmadıkları için gerçek karlarını görememekte ve tabiri caizse kazançlı olduklarını düşünerek kendilerini kandırmaktadır. Uzun yıllar Tahtakale’de serbest ticaret yaptığım dönemde mesleğe ilk başladığım patronumun ifadesini sizlerle paylaşacağım. Kar, bir malın fiyatının yükselmesiyle elde edilen rakam değildir. Gerçek ve olması gereken kar stokunuzdaki 100 birim malı yıl sonunda 110 tane yapabiliyorsanız işte arttırdığınız 10 birim stok gerçek karınızdır. Bugünkü ortama entegre ettiğimiz zaman patronumun sözünün ne kadar doğru olduğunu tartışmaya bile gerek yoktur.
Yüksek enflasyonu aşmaya çalıştığımız bu günkü dönemde şirket karları fiyat artışları nedeniyle olduğundan fazla gözükmekte bu da ödenecek gelir vergisi matrahını yükseltmektedir. Öncelikle borsa şirketleri olmak üzere enflasyon nedeniyle büyük karlar sağlamalarına yol açmıştır. En büyük kârı yüzde 1.682 artışla gayrimenkul yatırım ortaklıkları elde ederken, inşaatta kârlar yüzde 306 düştü.
Borsa İstanbul’da işlem gören 429 şirketin yılın ikinci çeyreğinde elde ettikleri toplam net kâr, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 286 artışla 200 milyar TL’yi aştı. Böylelikle borsa şirketlerinin 6 aylık toplam kârı geçen yıla göre yüzde 220,5 artış göstererek 316,5 milyar TL oldu. Yüzde 79,60’a ulaşan resmi enflasyona rağmen halen enflasyon muhasebesi uygulanmadığına dikkat çeken uzmanlara göre, yüksek enflasyon ortamında önemli olan şirketlerin enflasyondan arındırılmış reel kârlılığıdır.
Sermaye piyasaları analisti Yunus Kaya’nın hazırladığı rapora göre yılın ikinci çeyreğinde 51 şirketin ise net zarar açıkladığı gözleniyor. Sektör bazında incelendiğinde ikinci çeyrekte elde edilen toplam kârın 111 milyar TL’sinin (yüzde 55,5) mali sektörlerden geldiği görülüyor. Buna göre borsada işlem gören 42 holdingin toplam kârı (39 milyar TL) yüzde 508 artarken, 12 bankanın kârı (69,7 milyar TL) ise yüzde 499 artış gösterdi. Hizmet sektöründe özellikle ulaştırma ile elektrikte ve ayrıca gayrimenkul yatırım ortaklıklarında (GYO) ise kârlar adeta coştu. Borsadaki enflasyondan arındırılmamış karlar aşağıdaki şekilde gerçekleşti.
Gayrimenkul yatırım ortaklığı: %1682 Bilişim ve teknoloji=%129
Ulaştırma depolama: %931 Metal eşya: %112
Holding: %508 Gıda: %110
Bankalar: %499 Metal ana: %73
Elektrik, gaz: %469 Gayrimenkul inşaat: %-306
Kâğıt ve basım: %305 Genel toplam: %286
Tekstil: %185
NOT: Borsadaki 429 şirketin 2022 yılı ikinci çeyreğinde elde ettikleri toplam net karının,2021 yılının ikinci çeyreğine göre değişimini gösteriyor.
Ekonomi yönetimi açısından enflasyon muhasebesi uygulaması gelir vergilerini düşüreceğinden pek rağbet görmemektedir.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist
