Uluslararası Para Fonu veya IMF (International Monetary Fund), global finansal istikrarı sağlamak, uluslararası ticareti kolaylaştırmak, istihdam artışı, süründürülebilir ekonomik büyüme ve yoksulluğun azaltılmasını desteklemek amaçlarına yönelik çalışmalar yürüten ve 189 üye ülkeden oluşan, uluslararası bir örgüttür.

IMF, İngilizce International Monetary Fund kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır.

IMF Ne Zaman Kuruldu / IMF’nin Kuruluşu

İkinci Dünya Savaşının sonlarına doğru, Temmuz 1944’te ABD’nin New Hampshire eyaletinde bulunan Bretton Woods kasabasında düzenlenen Birleşmiş Milletler ’in (o zamanki adıyla Milletler Cemiyeti) Para ve Finans Konferansı’na katılan 44 üye ülkenin temsilcileri döviz kurlarının izlenmesi, kur istikrarının sağlanması, rezerv para birimi oluşturulması, üye ülkelere rezerv para birimleri cinsinden kredi verilmesi gibi konularda bir uluslararası ekonomik işbirliği çerçevesi oluşturmak üzere masaya oturdu. Burada imzalanan Bretton Woods anlaşmasıyla IMF ve Dünya Bankası gibi kuruluşların temelleri atıldı.

IMF, daha sonra Aralık 1945’te 29 üye ülkenin kuruluş sözleşmesini imzalamasıyla resmen kuruldu.

Uluslararası Para Fonu IMF’nin Görevleri

Temel kuruluş amacı ve görevi uluslararası para sisteminin istikrarını sağlamak olan Uluslararası Para Fonu, bu doğrultuda;

*Uluslararası para sistemini ve 189 üye ülkenin ekonomik ve finansal politikalarını yakından izleyerek, global ve ülke bazında ekonomik ve finansal istikrarı tehdit eden risklere işaret ederek yapılması gereken düzeltmeler konusunda tavsiyelerde bulunur.

*Cari açık konusunda ciddi problemler yaşayan üye ülkelere, yapısal problemlerin çözülmesi konusunda destek verir,

*Üye ülkelerin ekonomilerinin güçlenmesi, istihdam yaratılması, istikrarlı ekonomik büyüme sağlanması konusunda destek verir.

Uluslararası Para Fonu IMF’nin Amaçları

Uluslararası Para Fonu’nun temel amacı döviz kurları ve uluslararası ödeme sistemlerinden oluşan uluslararası para sisteminin istikrarlı ve sorunsuz olarak çalışmasıdır. Görevlerinin kapsamı 2012 yılında güncellenen IMF, global ekonomik istikrarı etkileyen tüm makroekonomik sorunlarla ve finans sektöründe yaşanan sorunlarını da izlemeye almıştır.

Uluslararası Para Fonu IMF’nin Kaynakları

Uluslararası Para Fonu’nun finansal kaynağı üye ülkelerin ödediği kota abonelikleri sistemine göre belirlenen üyelik aidatlarından oluşur. Üye ülkelerin dünya ekonomisindeki ağırlığına göre SDR cinsinden hesaplanan kotalar, ülkelerin IMF’ye ödeyeceği azami aidat tutarını, oy hakkını ve IMF’den alabileceği kredi tutarını belirler. SDR – özel çekim hakkı anlamına gelen İngilizce Special Drawing Rights sözcüklerinin baş harflerinizden oluşan bir kısaltmadır ve temel para birimlerinden oluşan kur sepetinin ortalama değerine eşit olan bir uluslararası rezerv para birimidir. IMF’nin kaynakları ve üyelere verilen krediler de SDR cinsinden belirlenir. Her ülkenin belirli bir SDR hakkı bulunur.

2011 yılında IMF Başkanı olarak atanan Christian Laggarde, 5 yıllık görev süresinin 2016 yılında dolmasının ardından, ikinci beş yıllık dönem için yeniden IMF Başkanı olarak atandı. Avukat olan Lagar de IMF Başkanı olarak atanmadan önce Fransa’da çeşitli hükümetlerde ekonomi ve ticaret bakanı olarak görev yaptı.

IMF’in genel merkezi ABD’nin başkenti Washington T.C. dedir.

Kurulduğunda 29 üyesi bulunan IMF’in bugün üye sayısı 189’ a yükselmiştir. IMF’e üye olmak için Birleşmiş Milletlere üye olma ön koşulu yoktur ancak Dünya Bankası kuruluşu olan İBRD’ye (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası) üye olmak isteyen ülkelerin IMF üyesi olması ön koşulu vardır. IMF’in kuruluş sözleşmesinde yapılan bir değişiklikle IMF, üyelik aidatını ödemeyen ülkelerin üyelik statüsü askıya alabilmekte ve yükümlülüklerini yerine getirmemekte israr eden ülkelerin üyelikten çıkmalarını talep edebilmektedir. Ayrıca, üye ülkeler yazılı bildirimde bulunmak şartıyla istedikleri zaman IMF üyeliğinden ayrılabilmektedirler.

Birleşmiş Milletlere üye olan Kuzey Kore, Küba, Andorra, Liechtenstein ve Monaco IMF üyesi değildir.

IMF’in kredi verdiği üye ülkeler arasında en çok borçlu olan ilk 5 ülke:

Portekiz

Yunanistan

Ukrayna

İrlanda

Pakistan

IMF Türkiye İlişkileri

Türkiye, 1961 – 2008 arasında kredi almak için sıkça başvurduğu IMF ile toplam 19 stand-by kredi anlaşması imzaladı. Bu süreç içinde IMF, Türkiye’ye toplam 50 milyar dolar kredi verdi. 19’uncu ve en son stand-by anlaşması Ocak 2005 tarihinde imzalandı ve bu kredinin geri ödemesi ise 2013 yılında tamamlandı. Halen Türkiye’nin IMF’ye kredi borcu bulunmuyor.

IMF’ye 1947 yılında üye olan Türkiye, IMF ile ilk stand-by kredi anlaşmasını 1 Ocak 1961’de imzaladı.

IMF Kota Sistemi Nedir?

IMF’e üye 189 ülkenin her biri katkı payı veya üyelik aidatı ödemekle yükümlüdür. IMF’in her ülkenin ekonomik büyüklüğüne göre belirlediği bu katkı paylarına kota aboneliği adı veriliyor. Kota sistemine göre ülkelerin IMF’ye ödemekle yükümlü olduğu azami katkı payı, üye ülkelerin oy hakkı ve ülkelerin IMF den alabilecekleri kredi limitleri ülkelerin kotalarına göre belirleniyor. IMF kotaları SDR adı verilen uluslararası rezerv para birimi cinsinden belirleniyor.

Mart 2017 ‘de yapılan en son güncellemelere göre IMF’e en büyük katkıyı sağlayan ABD’nin kotası 82,99 milyar SDR (yaklaşık 118 milyar ABD doları) iken en az katkı sağlayan ülke Tuvalu’nun kotası 2,5 milyon SDR (yaklaşık 3,5 milyon ABD doları) dır. Türkiye için belirlenen kota tutarı 4,7 milyar SDR (yaklaşık 6,5 milyar ABD doları) olup ve toplam kotanın %0,98’ini temsil etmektedir.

IMF’nin Borç Verme Şartları

IMF’den kredi almak isteyen ülkeler, kendilerini borç almaya iten sorunları ortadan kaldıracak ekonomik politikaları düzenlemeyi kabul ederler. IMF’in borç verme şartları, borç alan ülkenin aldığı borcu geri ödeyebilmesini sağlamayı hedefler. Borç alan ülkeler, IMF ile iş birliği yaparak, IMF’in desteklediği makroekonomik ve yapısal politikaları ve hedeflere ulaşmada kaydedilen ilerlemenin izlenmesini sağlayacak araçları oluşturmak zorundadırlar. Böylece, ülkelerin ödemeler dengesi problemlerini aşmak için ulusal ve uluslararası refaha zarar verecek yöntemlere başvurmaları önlenmekte ve IMF’den alınan kredinin geri ödenmesi sağlanmaktadır. IMF destekli programın başarıya ulaşması için gereken politikaların seçilmesi, oluşturulması ve uygulanmasından birinci derecede sorumlu olan kredi talep eden ülke ekonomik ve finansal politikaları içeren IMF Programı niyet mektubunu IMF’e sunar.

IMF destekli programın uygulanmasını sağlamak kredi tutarı borçlanan ülkeye taksitler halinde ve programa uygun politikaların izlenmesi koşuluna bağlı olarak ödenir. Program gözden geçirmeleri, IMF Yönetim Kurulu’nun çeşitli kriterlere göre programın plana uygun yürütülüp yürütülmediğini değerlendirme olanağı sağlar.

IMF Anlaşmalarının onaylanması borç alan ülkenin belirlenen politikaları uygulama şartına bağlıdır.

Uluslararası Para Fonu Kredisi Nasıl Alınır?

IMF ülkelerin farklı ödemeler dengesi problemlerine göre farklı tipte krediler vermektedir. Ayrıca düşük gelir grubundaki ülkeler daha uygun koşullarla kredi kullanabilmektedir. IMF kredilerinin büyük bir bölümünü gelişmekte olan ülkelere kısa dönemli cari açık problemlerini aşmaları için verilen Stand-by Anlaşmaları kredileri oluşturmaktadır.

Ödemeler dengesi problemi yaşayan üye ülke IMF’ye başvurduğunda ilgili IMF ekibi ülkedeki hükümet yetkilileriyle görüşerek ülkenin mevcut ekonomik ve finansal durumunu ve finansman gereksinimini değerlendirir ve çözüme ilişkin politikaların belirlenmesi konusunda anlaşmaya varırlar.

Kredi talebinde bulunan ülkenin hükümet yetkilileri ve IMF ekibinin mutabakata varmaları durumunda IMF borç vermeyi kabul eder. Kredi alacak ülkenin niyet mektubu IMF Yönetim Kuruluna sunulur. Politikalar ve finansman paketi üzerinde anlaşmaya varıldıktan sonra IMF Yönetim Kurulu’na ülkenin politikaları uygulama niyetinin kabul etmesi ve IMF kredisi kullanmasını onaylaması tavsiye edilir.

Stand-By Anlaşması Nedir?

Stand-By kredi anlaşması, kredi alanın geri ödeme yükümlüğünü yerine getirmemesi olasılığına karşı geri ödenme garantisi sağlayan bir teminat mektubu verilmesini sağlayan kredi anlaşmasıdır. IMF, kısa süreli ödemeler dengesi problemi yaşayan ülkelere Stand-by anlaşmasıyla borç vermektedir.

IMF ve Dünya Bankası Arasındaki Fark

Bretton Woods Kuruluşları olarak bilinen ve uluslararası ekonomi ve finans düzenine destek sağlayan IMF ve Dünya Bankası devletlerarası iki kuruluş olarak birçok yönden benzerlik taşımalarına rağmen amaçları, büyüklükleri ve kaynakları farklıdır.

Dünya Bankası’nın genel amacı az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki yaşam kalitesinin artırılmasını sağlayacak ekonomik kalkınmayı finanse etmek, ekonomik ve sosyal gelişmeyi desteklemektir.

IMF ‘in temel amacı ise üye ülkelerin para, finans ve kur politikalarını denetleyerek uluslararası ekonomik ilişkilerin gelişmesi, istihdamın artırılması, ekonomik faaliyetlerin gelişmesine uygun sürdürülebilir bir ortamın yaratılarak dünya genelinde yaşam standardının yükselmesini sağlamaktır.

Ekonomist ve finansçılardan oluşan toplam 2.300 çalışan bulunan IMF’in herhangi bir bağlı veya yan kuruluşu yoktur, buna karşın çok çeşitli disiplinlere mensup toplam 7.000 çalışanı ve dünya genelinde 40 ofisi bulunan Dünya Bankası’na bağlı beş alt kuruluş görev yapmaktadır.

Dünya Bankası yatırımcılar ve yatırım alanlar arasında aracılık yapan bir tür yatırım bankasıdır. Sermayesi 179 milyar dolar olan Banka’nın 189 üyesi aynı zamanda bankanın hissedarları konumundadır. Banka’nın alt kuruluşları tahvil ihraç ederek piyasadan ve üye ülkelerden bağış alarak kaynak sağlar. IMF ise üyelerinden topladığı kota ve üyelik aidatlarından oluşan kredi havuzundan üyelerine kredi kullandıran bir kuruluştur.

Dünya Bankası sadece gelişmekte olan ülkelere kredi sağlarken, IMF, zengin veya fakir finansal sorun yaşayan tüm üyelerine kredi sağlayabilir.

NOT: Yukarıdaki yazıyı döviz.com sitesinden aldım.

Saygılarımla

ZAFER ÖZCİVAN

Ekonomist