Şebnem TURHAN

Türkiye ekonomisi oldukça dalgalı, ezberlerin bozulup yeni programların devreye konulduğu ve rekorların yaşandığı 2021 yılında yüzde 11 büyüdü ve bu son 10 yılın en hızlı büyümesi olarak tarihe geçti.

Her ne kadar 2020 yılının düşük bazının etkisi büyümede çok olsa da vatandaşın tüketimi ile TL’deki ağır kayıp nedeniyle ihracatın yüksek katkısı hızlı büyümenin en önemli nedenlerini oluşturdu.

Yılın son çeyreğinde ise yine beklentilere paralel yüzde 9,1 büyüme sağlayan ekonomide 2022 yılı biraz zor geçecek gibi görünüyor. Beklentiler yüzde 2-3,5 arasında şekillenirken bu yılın ilk çeyreğindeki büyüme en büyük ipucunu oluşturacak. Hem yaşanılan yüksek enflasyon, hem küresel risk iştahındaki düşüş ve elbette Rusya-Ukrayna savaşı tüm ekonomiler gibi Türkiye ekonomisini de olumsuz etkileyecek.

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2021’de yüzde 11 büyüme sağlayan Türkiye ekonomisinin büyüklüğü 7 trilyon 209 milyar 40 milyon lira olurken dolar cinsi ekonomik büyüklük 802 milyar 678 milyon dolar olarak hesaplandı. Kişi başı milli gelir de 2021 itibariyle 9 bin 539 dolar oldu.

Tarımda daralma, sanayide güçlü görünüm

Üretim yöntemiyle büyüme hesabına göre tarım sektörü 2021 yılını yüzde 2,16 daralmayla tamamladı. Tarım sektörünün ekonomiye olumsuz etkisi ise 0.14 puan oldu. Sanayi 2020’nin ardından oldukça iyi bir 2021 yılı geçirdi ve yüzde 16,6’lık büyümenin Türkiye ekonomisine katkısı 3.26 puana geldi. İmalat sanayinin de yüzde 17,2 büyümesi dikkat çekti. 2022 için sanayide hala ihracatın etkisiyle çarklar dönmeye devam etse de dünyanın içinden geçtiği sıkıntılı süreç hız kaybına neden olacak.

İnşaat durgun

İnşaat sektörü yılın son iki çeyreğini üst üste daralmayla geçirirken yılın tamamında ise yüzde 0,95 küçüldü. İnşaattaki olumsuz durum 2022’nin başında da sürüyor. İnşaat sektörünün 2021 yılı Türkiye ekonomisine negatif etkisi 0.06 puanda kaldı.

Büyümeye 4,6 puanlık ‘hizmet’

Pandemiyle sert daralan ve normale geçilmeyle birlikte hızla toparlanan hizmetler sektörü 2021 yılında yüzde 21,12 büyüdü ve ekonomiye 4.62 puanlık katkı sağladı. Ancak hem alım gücündeki daralma, hem TL’deki değer kaybı hem de yüksek enflasyon ile üst üste gelen zamlar hizmet sektörünün bu performansının 2022’de ivme kaybedeceğinin habercisi. Bilgi iletişim sektörü hız kesmedi 2021’de ve yüzde 20,22 büyüyerek 0.67 puanlık katkı sağladı.

Finans sektörü 2021’de küçüldü

2020’deki genişleyici para politikaları ve açılan kredi muslukları sonrası 2021’de hız kaybeden finans sektörü ise yılı yüzde 8,96 daralmayla kapattı. Finans sektöründe yeni KGF kampanyalarıyla hızlanma sağlanmaya çalışılıyor ancak politika faizine rağmen yükselen kredi faizleri bu durumu biraz zora sokacak gibi görünüyor. Finans sektörü Türkiye ekonomisini 0.47 puan yavaşlattı 2021 yılında.

Gayrimenkul sektörü yüzde 3,5, idari destek hizmet faaliyetleri yüzde 17,3, kamu yönetimi yüzde 7,02 diğer hizmetler ise yüzde 20,26 büyüme sağladı geçen yıl.

Vatandaş sırtladı

Harcama yöntemiyle büyüme hesabına göre ise vatandaşın tüketimi 2021 yılını sırtlamış görünüyor. 2021 boyu vatandaşın tüketimi yüzde 15,1 büyürken bunun Türkiye ekonomisine katkısı da 9 puan oldu. Özellikle son çeyrekte kur atağı, alım gücü kaybı ve daha da yükselecek enflasyon endişeleriyle vatandaşlar harcama taleplerini öne çekmişti. Bu son çeyrekte vatandaşın tüketim harcamalarının yüzde 21,4 büyümesine ve son çeyrek büyümesine 12.5 puan katkı sağlamasına yol açtı. Ancak yine bu yılın ilk çeyreğinde vatandaşların tüketim harcamalarını frenlemesi bekleniyor.

Net dış ticaretten 4.86 puanlık katkı

Devletin tüketimi geçen yılın ilk ve son çeyreğinde daralsa da yılın tamamında yüzde 2,08 büyüdü ve 0.3 puanlık katkı sağladı. Yatırımlar geçen yılın son iki çeyreğinde üst üste daraldı. Ancak yılın genelinde yüzde 6,4’lük büyüme ile 1.67 puanlık katkı sağladı ekonomik büyümeye. İhracat yılın tamamında yüzde 24,9 büyürken 5.30 puan da ekonomiyi yukarıya taşımayı başardı. İthalat artışı yüzde 1,99 ile sınırlı kaldı ve sadece 0.44 puan büyümeyi aşağıya çekti. Hem son çeyrekte hem de 2021 yılının tamamında stoklardaki erime büyümeyi olumsuz etkiledi.

İnşaat yatırımları sert düştü

TÜİK verilerine göre 2021 yılının son çeyreğinde inşaat yatırımları yüzde 8,5 gerilerken makine ve teçhizat yatırımları yüzde 7 arttı. Ancak inşaat yatırımlarındaki olumsuz seyrin sürdü. 2022 yılı için inşaat yatırımlarındaki gerilemenin devam etmesi beklenirken makine ve teçhizat yatırımlarının ihracat potansiyeli yüksek olsa da ivme kaybetmesi öngörülüyor.

İşgücünün katma değerdeki payı yüzde 25,8’e indi

TÜİK verilerine göre 2021 yılında işgücü ödemelerinin gayrisafi katma değer içindeki payı yüzde 30,2 oldu. Bu oran 2020 yılında yüzde 30,2 seviyesindeydi. 2021 yılının son çeyreğinde ise işgücü ödemelerinin gayrisafi katma değer içindeki payı yüzde 25,8’e geriledi ki bu son yıllarda görülen en düşük paya işaret ediyor. Son 10 yılın en hızlı büyümesini sağlasa da Türkiye ekonomisi yaratılan katma değerden çalışanların payı hızlı eridi. Analistler büyümeden her sınıfın yeterince faydalanmadığına dikkat çekerken yine özellikle son çeyrekteki kur atağıyla sermayenin payı yani net işletme artığı/katma gelir yüzde 57,8’e fırladı. 2021’de ise yine sermayenin payı net işletme artığı/katma gelir 2020’deki yüzde 49,3 seviyesinden yüzde 52,6’ya hızla yükseldi. Bu veriler gelir dağılımında oldukça sert bir bozulma yaşandığının da işareti.

Dayanıksız tüketim harcamaları yüzde 56,8 arttı

Geçen yılın son çeyreğindeki kur atağı, yüksek enflasyon ve alım gücü kaybı vatandaşın harcama taleplerini öne çekmesine neden oldu. TÜİK verilerine göre yılın son çeyreğinde vatandaşların hizmetler sektörüne harcamaları yüzde 63,9, dayanıksız tüketim maddelerine harcamaları yüzde 56,8, yarı dayanıklı tüketim mallarına yüzde 61,6 ve dayanıklı tüketim mallarına yüzde 48,4 büyüdüğünü gösterdi. 2021 boyunca özellikle taşıt alımlarının yoğunlaşması dayanıklı tüketim malı harcamalarının hızlı büyümesine yol açmıştı. Ancak burada görülen ivme kaybının 2022 yılında sert hissedilmemesi için Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, kredi vadelerinin uzatılması adımını attı.

Türkiye son çeyrekte büyümede G20 birincisi

Türkiye ekonomisi, 2021’in dördüncü çeyreğinde yakaladığı yüzde 9,1’lik büyüme oranıyla, verisi açıklanan G20 ülkeleri arasında ilk, OECD’de üçüncü sırada yer aldı. Geçen yılın dördüncü çeyreğinde GSYH’deki değişim OECD ülkeleri için yüzde 4,9 olarak hesaplanırken, Avrupa Birliği’nde (AB) yüzde 4,8, Euro Bölgesi’nde yüzde 4,6 şeklinde kayıtlara geçti. Son çeyrek verisi açıklanan ülkelerden tamamı büyüme gösterirken, Kolombiya yüzde 10,7, İsrail de yüzde 10,7’lik GSYH artışıyla en yüksek oranda büyüyen OECD ülkeleri olarak dikkati çekti.